تغدیه ی انحصاری با شیر مادر در ۶ ماه اول زندگی برای رشد و تکامل شیر خوار از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا تغذیه از شیر مادر نه تنها نیازهای عاطفی شیر خوار را تامین می کند ، بلکه ترکیب خاص شیر مادر با میزان و کیفیت بسیار مناسب چربی ، پروتئین ، قند ، ویتامین ها ، املاح ، مواد ایمنی بخش و .. نیازهای تغذیه ای شیر خوار را نیز فراهم می کند و او را در برابر بسیاری از عفونت ها و بیماری ها محافظت می نماید .
* اما روی مانند آهن نیاز به مکمل یاریرندارد مگر آنکه در شرایط خاص پزشک تشخیص بدهد .
اطلاع از باید و نباید های تغذیه ی تکمیلی دغدغه ی هر پدر و مادر مسوولی است که کودک ۶ ماه و بزرگتر دارند . در این مقاله سعی در بررسی نکاتی در این زمینه داریم .
تغذیه تکمیلی یعنی افزایش تدریجی طیف وسیعی از مواد غذایی علاوه بر شیر مادر به برنامه غذایی شیر خوار به نحوی که او هم بتدریج بتواند حدود یک سالگی از همان غذایی که بقیه افراد خانواده می خورند ، استفاده نماید . از پایان ۶ ماهگی اکثر شیر خواران علاوه بر شیر مادر ، نیازمند دریافت مقداری انرژی اضافی و برخی مواد غذایی و ریز مغذی ها هستند . به این دسته از مواد غذایی ، غذای کمکی و به این نوع تغذیه ، تغذیه تکمیلی می گویند .
- از ۶ ماهگی به بعد به دلیل وزن مناسبی که کودک تاکنون گرفته است نیاز او به انرژی و برخی ریز مغذی ها افزایش می یابد . و چون شیر مادر تمام نیازهای غذایی او را تامین نمی کند ، لازم است انرژی ، پروتئین ، آهن ، ردی و برخی ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین های A و D علاوه بر شیر مادر از طریق غذای کمکی به کودک رسانده شود . به عنوان مثال :
* ذخیره آهن شیر خواری که به موقع متولد شده است تقریبا تا حوالی ۶ ماهگی به حداقل می رسد بنابراین اکر آهن را از طریق غذاهای کمکی و قطره آهن ( یا شربت آهن ) دریافت نکند ، ممکن است مبتلا به کمخونی و کاهش رشد می شود .
* در مورد نوزادانی که با وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم متولد می شوند ، گرچه تعدیه انحصاری آنان باید تا پایان ۶ ماهگی با شیر مادر باشد . ولی هنگامی که وزن شیرخوار به ۲ برابر وزن تولد رسید ، لازم است قطره ی آهن شروع شود .
اگر غدای کمکی زودتر از زمان توصیه شده شروع شود ممکن است برخی از مشکلات زیر ایجاد شود :
- با شروع غذای کمکی ، رغبت شیر خوار به مکیدن شیر مادر کم می شود در نتیجه تولید و ترشح شیر مادر کاهشدمی یابد و شیر خوار از مزایای تغذیه انحصاری و دریافت مقدار کافی شیر مادر محروم می ماند .
- به دلیل عدم امادگی و تکامل دستگاه گوارش و سیستم ایمنی بدن شیر خوار ، سلامتی او بیشتر به خطر می افتد . چون هر نوع عفونت یا اسهال در شیرخواران با سن کم ، خطر ناک تر است و احتمال دارد سبب کاهش وزن کودک نیز بشود . بنابراین هر چه غذای کمکی زودتر شروع شود ، مخاطرات نیز بیشتر است .
- احتمال بروز آلرژی ( اگزما ، خس خس سینه ، کهیر و مشکلات گوارشی و ... ) بیشتر است .
اگر غذای کمکی خیلی دیرتر از زمان توصیه شده شروع شود آشنا شدن شیر خوار با نزه و قوام انواع غذاها به تاخیر می افتد و قبول مواد غذایی و بلعیدن غذا ممکن است با نشکلات بعدی همراه باشد . بسیاری از شیر خواران که دیرتر از پایان ۶ ماهگی با غذای کمکی آشنا می شوند و مدت طولانی تری فقط از شیر مادر تغذیه می کنند ، ممکن است نسبت به استفاده از غذاهای جامد تمایل کمتری داشته باشند که این امر می تواند از نظر پذیرش غذا و کاهش دریافت مواد معدنی مانند روی و آهن مشکلاتی برای شان ایجاد نماید و در دراز مدت نیز بر رشد و تکامل آنان نیز تاثیر منفی دارد .
بعضی از شیر خواران در شروع یا در طی هفته های اول شروع تغذیه تکمیلی ، به خوردن غذاهای کمکی تمایل نداشته و علاقه ای نشان نمی دهند . در این کودکان ، مادامی که از طریق تغذیه با شیر مادر ، خوب رشد می کنند و تکامل شان مناسب است جای نگرانی نیست . با این وجود توصیه می شود غذاهای مورد نظر را تهیه و آنان را به خوردن غذا تشویق نموده ولی هرگز نباید به اصرار و اجبار متوسل شد .
- غذای کمکی باید در حجم کم ، دارای کالری مطلوب شده و حاوی پروتئین و ریز مغذی های لازم باشد .
- با قوام مناسب برای سن شیرخوار تهیه شود ، کاملا پخته و نرم باشد تا کودک بتواند آن را به راحتی بلع کرده و هضم نماید .
- متناسب با عادات غذایی خانواده و مورد علاقه و میل کودک باشد .
- با استفاده از مواد غذایی تازه و قابل دسترس و به روش پاکیزه و بهداشتی تهیه شود .
- نمک ، شکر و ادویه ی تند به آن اضافه نشود .
