بوته‌ای از خانواده زنبق، دارای پیاز مطبق خطی باریک و با دوام، گل قیفی و بنفش روشن، دارای شش گلبرگ، دارای خامه زرد رنگ و سه کلاله نارنجی رنگ است. کلاله‌ها و گل های قرمز رنگی که به آنها «نخ‌ها» نیز گفته میشود، عمدتاً برای استفاده به عنوان طعم‌دهنده و رنگ‌آمیزی غذا برداشته و خشک میشوند. زعفران گیاهی کوچک به ارتفاع ده تا سی سانتی متر است که دارای گلبرگهای بنفش رنگ میباشد. قسمت مورد استفاده ی این گیاه بخش انتهای مادگی آن است. بیش از ده ترکیب مختلف از زعفران به دست می آید که خواص مختلف درمانی این گیاه به این ترکیبات بسته است. بوی زعفران قوی و معطر است و طعم آن تلخ و لذت بخش است. گل‌ها را هر روز صبح هنگام باز شدن جمع‌آوری میکنند و کلاله‌ها را با بیرون کشیدن یا بریدن با دست جمع‌آوری میکنند و پس از آن گل‌ها دور ریخته میشوند. ارزش زعفران تا حد زیادی به روش های فرآوری کلاله بستگی دارد. کلاله ها در الک ها در لایه هایی به ضخامت 2-3 سانتی متر قرار می گیرند. این الک ها برای خشک شدن 15 سانتی متر بالای آتش تقریباً تمام شده قرار می گیرند. با چیدن آنها و با تغییر ترتیب یا موقعیت آنها، محصول به دقت خشک می شود. کلاله ها در برابر رطوبت و نور محافظت می شوند، زیرا نور زعفران را به رنگ زرد مات سفید می کند. زعفران باید در بطری های کهربایی یا جعبه های حلبی نگهداری شود.
قرقوا، جساد، حساد، ککسل، کروکو، کروکوس، خلاق، زعفرو، نجوان، سافران، دحیاز، لرکیماس، عبير، کرکم، ریهقان، فلطاالط، شعور الصقالبه، المهلقه جساد، شعر و زعوان، راس و زعون.
مهر و آبان ماه.
مهر و آبان ماه.
از هر ۱۵۰ عدد گل حدود یک گرم زعفران خالص به دست می‌آید.
کلاله و مقداری از خامه، ریشه.
گرم و خشک
مواد رنگی، روغن فرار، موم، لیکوپن، کروسین، پیکروکوروسین، کورستین، سافرانول، پلیکروئیت، موسیلاژ، مواد تلخ.
زعفران یک ادویه جذاب است که قرن هاست که فرهنگ ها، کشورها و تمدن های متعددی را در بر می گیرد و مانند طلا ارزشمند است که این به دلیل طعم منحصر به فرد، رنگ طبیعی و فواید بی شمار برای سلامتی، مورد توجه بوده است. این ادویه گران بها به دلیل عطر و طعم متمایز خود شناخته شده است. زعفران به طور گسترده در غذاهای مختلف در سراسر جهان استفاده می شود و گنجاندن آن می تواند هر غذایی را بینظیر کند. زعفران به‌عنوان یکی از گران‌ترین و مجلل ترین ادویه‌ها در جهان شناخته میشود که علت آن در درجه اول به دلیل کار فشرده فرآیند برداشت است. دلیل گرانی آن دو چیز است:
1.هر گل کروکوس فقط 3 کلاله دارد.
2.هر کلاله باید با دست از بین برود.
بنابراین همانطور که می توانید تصور کنید، برای تهیه مقدار کمی زعفران به هزاران کلاله نیاز است و همه آنها با زحمت و با دست برداشت می شوند و سپس روی زغال یا زیر آفتاب خشک می شوند.
با در نظر گرفتن این موضوع، جای تعجب نیست که زعفران های باکیفیت فقط برای 1 گرم قیمت بالایی داشته باشند.
اعتقاد بر این است که زعفران بومی، در آسیای صغیر و ایران است، اگرچه منشأ دقیق و اصلی زعفران، نـواحي مختلـف آسـيا بـوده، ولي امروزه در نواحي مختلف دنیا پـرورش مـيابـد. در ايـران درمناطقي از خراسـان، قائنـات و برخـي منـاطق ديگـر از جملـه استهبانات فارس كاشته ميشود. این گل برای اولین بار بیش از 3000 سال پیش در یونان کشت شد و یونانی ها مسئول ایجاد نسخه زعفران هستند، که امروزه شناخته شده است. زعفران در مسیرهای تجاری اعراب به اروپا معرفی شد و در قرن دهم میلادی این ادویه به طور گسترده در اسپانیا کشت شد. در قرن دوازدهم، این محصول به چین معرفی شد و در مناطق اطراف محبوبیت یافت. جنگ‌های صلیبی این محصول را به اروپا گسترش داد، جایی که از آن برای درمان انواع بیماری‌ها استفاده می‌شد. کشت این محصول در قرن چهاردهم به طور تصاعدی افزایش یافت زیرا شفا دهندگان طاعون از خواص درمانی گل آن، به عنوان راهی برای پیشگیری و درمان بیماری هایی که منطقه را ویران می کردند، تبلیغ می کردند. زعفران در قرن هجدهم توسط مهاجرانی که از آزار مذهبی گریخته بودند به دنیای جدید معرفی شد. این گروه شروع به پرورش گل در پنسیلوانیا کردند، جایی که امروزه در مقادیر کم رشد می کند. ایران امروز ۸۵ درصد زعفران جهان را تولید می کند. از دیگر تولیدکنندگان زعفران می توان به اسپانیا، یونان، ترکیه، افغانستان و بخش هایی از هند اشاره کرد. زعفران را میتوان در بسیاری از خواربارفروشی‌ها یا ادویه‌فروشی‌های گران‌قیمت پیدا کرد، اما اغلب به دلیل ارزش بالای آن، در بسته های کوچک، بسته بندی شده است و به فروش میرسد.
زعفران سرشار از ویتامین A، اسید فولیک، ریبوفلاوین و ویتامین C است. این ادویه دارای سطح بالایی از آنتی اکسیدان ها، ریزمغذی ها است که به مبارزه با رادیکال های آزاد در بدن کمک می کند. کلاله خشک شده حاوی کاروتنوئیدها است که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می کند. در طول تاریخ، زعفران برای کاهش درد و التهاب در بدن استفاده می شده است. امروزه زعفران را با شیر مخلوط می کنند و به عنوان دارویی برای تسکین گرفتگی عضلات و سایر ناراحتی های مرتبط با قاعدگی استفاده می کنند.همچنین علاوه بر کاربرد آن به عنوان رنگ و اسانس، زعفران دارای خواص و کاربردهای دارویی و درمانی متعددی می باشد. کلاله زعفران حاوی بیش از 150 ماده شیمیایی بوده که از میان آنها کروسین، پیکروکروسین و سافرانال در ایجاد اثرات فارماکولوژیک زعفران نقش مهمتری دارند. اثرات مفید زعفران و مواد موثره آن دربافتهای مختلف بدن چون سیستم عصبی مرکزی، دستگاه گوارش، کبد، کلیه، قلب وعروق، سیستم خون ساز، سیستم ایمنی، چشم و سیستم اندوکرین در مطالعات درون تنی و برون تنی مشاهده شده است. خواص درمانی متعددی برای زعفران و مواد موثره آن ذکر شده است که از جمله می توان به اثرات ضد افسردگی، ضد اضطراب وخواب آوری، ضد تشنج، شل کنندگی عضلات، ضد التهاب، آنتی اکسیدان، آنتی آلزایمر، ضد تومور، پایین آورنده قند و چربی خون و ضد سرفه اشاره نمود. مشخص شده است که زعفران دارای اثرات حفاظت کنندگی در سیستم قلبی عروقی می باشد. مطالعات متعدد فارماکولوژیک نشان داده اند که زعفران دارای اثرات ضد آریتمی و ایسکمی قلبی، تعدیل کننده فشارخون، آنتی اسکلروتیک و آنتی آپوپتوتیک در بافت قلب و عروق می باشد.
همان طور که ذکر شد، زعفران با نام علمي Crocus sativus از خانوادة زنبق است و در طب سنتي از آن به عنوان مفرح و شـادي بخـش يـاد شـده است. زعفران طبق نظر حكماي طب سنتي از نظر طبيعت گرم و خشك است، محرك قواي جنسـي ميباشد، اثر مسكن سرفه در برونشيتهاي مـزمن دارد و بـراي رفع بيخوابيهاي با منشاء تحريكات مغزي، حالات تشنجي و درد دندان قابل استفاده است. در طب سنتي از زعفران به صورت گرد، تنطور، دم كرده و مخلوط بـا مـواد ديگـري مثـل عسل استفاده ميشود. اثرات آنتي اكسيداني و ضد تومـور تركيبهاي موجود در زعفران در مطالعه هاي مختلف نشان داده شــده اســت. همچنــين اثــرات ضــد صــرع، افزايش دهندة حافظه و يادگيري، ضد درد و ضد التهاب، پـايين آورندگي فشارخون، كاهش علائم سندرم تـرك مـرفين، پـايين آورندگي چربي خون، بهبود مولتيپل اسكلروزيس و خـواب آور و ضد اضطراب از زعفران در مدلهـاي حيـواني، انسـاني و يـا كشت سلولي مشاهده شده اسـت. در ذیل به این خواص، به طور جدا و مختصر میپردازیم.
آلزایمر یکی از بیمار یهای پزشکی بسیار مهم در سنین میانسالی و پیری است. بیمار ای که زبان بیمار، توجه و حافظه ی او را تحت الشعاع خود قرار میدهد. پژوهشگران در مطالعات مختلف دریافتند زعفران با جلوگیری از ایجاد مادهای که منجر به از بین رفتن سلولهای عصبی مغز و ایجاد آلزایمر میشود، میتواند در پیشگیری از این بیماری موثر باشد. در واقع در این تحقیقات نشان داده شد که این دارو به اندازه ی داروهای شیمیایی موجود میتواند موثر باشد.
مطالعات زیادی اظهار داشتند که زعفران یک خاصیت ضدافسردگی ویژه دارد برای کسانی که دچار افسردگی حاد هستند. چون افسردگی یک نوع بیماری روانی بسیار شایع است. در یک مطالع هی کارآزمایی بالینی بعد از تست داروهای شیمیایی و گیاهی مختلف از جمله زعفران به روی بیماران نتیجه گیری کردند که در مواردی که داروی زعفران و داروهای شیمیایی رایج درمان افسردگی به صورت توام به بیمار تجویز میشود، نتایج بهتری را از نظر بهبودی دریافت میکنند.
کروسین و سافرانال موجود در زعفران تاثیری مشابه داروی فلوکسیتین داشته و از بازجذب دوپامین، نور اپی نفرین و سروتونین جلوگیری نموده و موجب اثر ضدافسردگی میشود. حتی امروزه برخی از شرکتهای دارویی از آن به عنوان داروی ضدافسردگی در ترکیب با سایر مواد استفاده میکنند.
سرطان در اثر تکثیر نابجای سلولی و عدم سیکل طبیعی مرگ سلولی یا کنترل آن توسط سلولهای ایمنی بدن به دلایل مختلف ایجاد میگردد. سرطان میتواند طیف وسیعی از سلولهای بدن را درگیر نماید. از درمانهای رایج، استفاده از پرتو درمانی، شیمی درمانی و عمل جراحی را میتوان نام برد. استفاده از این موارد مثل شیمی درمانی با عوارض بسیار باعث شده است که انسان به دنبال درمان هایی طبیعی و بدون عوارض یا با حداقل عوارض، باشد. از این رو شاید بتوان با انجام تحقیقات دقیق در زمینه ی طب سنتی، راه حلی مناسب برای این بیماران پیدا کرد. اگرچه راه های متعددی در برخورد با سرطان پیشنهاد شده است و در سراسر دنیا در حال استفاده میباشند اما در بین توصیه های درمانی حاضر یکی از مقبول ترین موارد به دلیل عدم عوارض جانبی شیمی درمانی یا ریسک جراحی در بیماران مسن به دلیل عدم تحمل بدنی فرد برای جراحی، استفاده از طب مکمل میباشد که در این میان گیاه درمانی جایگاهی خاص برای اغلب مردم دارا میباشد.
در طی سالیان متمادی گیاهان بسیاری جهت مبارزه با سرطان معرفی شده اند که گاه موفق و گاه ناموفق بوده اند که در این میان زعفران به عنوان یک گیاه و ادویه خاص مورد توجه بسیاری از تحقیقات قرار گرفته است. کروستین به عنوان یکی از ترکیبات ضد سرطانی موجود در زعفران، طی نتایج مطالعات سلولی و حیوانی شناخته شده است. این ترکیب از سه راه رشد سلولهای سرطانی را به تاخیر میاندازد: مهار سنتز DNA – اثر آنتی اکسیدان و ایجاد مرگ سلولی برنامه ریزی شده.
مرکز تحقیقات طب سنتی دانشگاه شانگهای در چین، نیز با به کار گیری دانشجویان مقاطع مختلف سعی بر آن کرده است تا بتواند هرچه بیشتر از پتانسیل داروهای گیاهی طب چینی در جهت سرطانهای مختلف بهره مند شود. یکی از این گیاهان زعفران است که در حال حاضر مورد پژوهش این مرکز تحقیقاتی قرار گرفته است. گرچه مکانیسم کلی اثر ضد سرطانی زعفران مشخص است اما هنوز ناشناخته های بسیاری در زمینه ی سلولی مولکولی و ژنتیک این اثرات وجود دارد که این مرکز سعی بر کشف آنها در آینده ای نه چندان دور دارد. که در صورت موفقیت و کشف؛ پیشرفت بسیاری در صنعت داروسازی و درمان بیماری ها حاصل میشود.
همان طور که میدانیم دیابت یک بیماری شناخته شده است که جزو مشکالت ناشی از غدد درون ریز بدن دسته بندی میشود.شیوع بیماران دیابتی نسبت به گذشته بیشتر و بیشتر شده است و پیشبینی میشود تا سال 2030 حدود 439 میلیون نفر در دنیا به این بیماری مبتلا باشند. مشکلات شبکیه، مشکلات کلیوی، نوروپاتیها و آسیبهای عصبی و همچنین بیماریهای قلبی و عروقی از جمله مهم ترین عوارض این بیماری هستند. داروهای شیمیایی مورد استفاده در درمان این بیماری انواع قرصها و آمپول انسولین هستند که در کنار درمان این بیماری به صورت علامتی منجر به عوارضی ناخواسته در بدن نیز میشوند. از همین رو دانشمندان و محققین به دنبال بهره گیری از داروهای گیاهی در درمان این بیماری شایع میباشند. دراین قسمت به تحقیقات انجام شده در این زمینه توسط محققین مختلف اشاره ای میکنیم.
عده ای از دانشمندان طی مطالعات مختلف بر روی موش های آزمایشگاهی ای که به صورت مصنوعی به دیابت مبتلا شده بودند، به این نتیجه رسیدند که تجویز کروسین، یکی از ترکیبات استخراج شده از زعفران به این موشها نتایجی مطلوب در جهت کاهش علائم دیابت در این موشها در بر دارد. آنها وقتی انسولین و کروسین را بصورت توام به این موشها تجویز کردند نتایج خصوصا در جهت کاهش مشکلات قلب و عروقی بیماران از جمله کاهش خطر گرفتگی عروق، این علائم به طور شگفت آوری بیشتر مشاهده شد.
برخی از دانشمندان به این معتقدند که از آنجایی که سطح اضطراب در بیماران دیابتی از سایرین بیشتر است، مصرف این گیاه منجر به کاهش اضطراب در این افراد شده و به پیوست آن علائم قلبی و عروقی کاهش میابند.
دم کرده ۳ پر زعفران در استکان آب جوش با عسل( ۱ تا ۲ استکان در روز) قاعده آور، اشتهاآور، ضد افسردگی، افزایش میل جنسی، شیرافزا، ضد بلغم و سودا، تقویت حافظه، ضد سردی، رفع دست درد و کمردرد، ضد یرقان، تقویت اعصاب و روان، ضد سرسام( مننژیت)، سختی ادرار.
دم کرده ۵ گرم ریشه. ( رفع نازایی)
رفع سینه پهلو و دیفتری( همراه با سیب)، تقویت حس بویایی.
رفع دندان درد
