بادرنجبویه با نام علمی Dracocephalum , یک عضو خانواده ی نعناعیان از رایته ی نعناع سانان است که حدوو ۶۰ _ ۷۰ عضو دارد . این گیاهان بطور معمول در مناطق معتدل نیم کره ی شمالی می رویند . این گیاهان بین ۱۵ تا ۹۰ سانتی متر طول دارند . برخی پایا و برخی علفی و یک ساله هستند . برخی جنبه ی تزئینی دارند و برخی جهت تهیه داروهای گیاهی و یا تولید عسل مورد توجه هستند .
خود گیاه بادرنجویه ارتفاعی حدود ۳۰ سانتی متر دارد که گاهی به ۹۰ سانتی متر نیز می رسد . دارای ساقه ای مستقیم ، چهار گوش ، شاخه شاخه و دارای کرک های کم پشت یا بدون کرک می باشد . برگ ها دارای دم گل و به شکل بیضی یا قلبی به درازای ۲_۶ سانتی متر و پهنای ۵ _ ۵/۱ سانتی متر است . رنگ برگ ها زرد مایل به سبز و لبه ی ان ها دندانه دندانه است . برگ ها دارای بویی شبیه لیمو می باشند . گل های کوچک سفید دو لبه در دسته های ۶ تایی بصورت مارپیچ کاذب در یکطرف برگ دیده می شوند . گل ها دارای ۴ پرچم هستند . میوه ی تخم مرغ شکلی به طول ۲ _ ۵/۱ میلی متر و به شکل دانه های قهوه ای بلوط هستند .
قسمت های مورد استفاده :
برگ های تازه یا خشک شده ی گیاه مورد استفاده قرار می گیرد .
از قدیم پرورش و برداشت گیاه بادرنجبویه مرسوم بوده است . نام این گیاه در منابع مکتوب قدیمی یونان بارها ذکر شده است . حتی در بین داروهای گیاهی قرون وسطی بادرنجبویه محبوبیت خاصی داشته است . بسیاری از حکیمان قدیمی به تاثیر بادرنجبویه در درمان بیماری های قلبی و گوارشی اشاره داشته اند . ابو علی سینا به سبب اثر بسیار خوب بادرنجبویه بر روی قلب ان را مفرح قلبی نامیده است . جالب است بدانید که احادیث فراوانی از پیامبر اکرم ص و ائمه ی اطهار ع در مورد بادرنجبویه وجود دارد . ازجمله پیامبر اکرم در کتاب مکارم الاخلاق جلد ۱ بیان می دارند که " بادرنجبویه از گیاهان بهشتی است . "
همچنین این گیاه بعنوان ، گیاه مورد علاقه ی حضرت علی ع مشهور است .
ترکیبات بادرنجبویه :
- اسانس های فرار با ترکیبات اصلی : ژرانیال ( سیترال a ) ، نرال ( سیترال b ) ، سیترونلا ، لینالول ، ژرانیول ، ژرانیال لاکتات ، متیل سیترونلا ، ترانس بتا اوسیمن ، ژرماکرن D و اوژنول
- گلیکوزیدها : از ترکیبات الکلی یا فنولی اسانسی فرار به عنوان مثال اوژنول گلیکوزید .
- مشتقات کافئیک اسید ، رزماریک اسید .
-فلاونوئیدها شامل : سیناروزید ، کاسموزین ، رامنوسیترین ، ایزو کوئرسیترین و دیکر فلاونوئیدها
- اسیدهای تری ترپن :
اورسولیک اسید و دیگر ترکیبات
طبع و مزاج بادرنجبویه :
مزاج بادرنجبویه گرم است و گیاهی است که اعضای رئیسه ی بدن ( مغز ، قلب ، کبد ) را به شدت تقویت می کند .
اثر بادرنجبویه بر قلب :
ترکیبات و گیاهانی که دارای ترکیبات اروماتیک می باشند ، خاصیت تقویت کنندگی قلب دارند و باعث بهبود عملکرد قلب ، فرح و نشاط و رفع غم و غصه از قلب می شود . ججیع این شرایط منجر به بهبود عملکرد و فعالیت قلب می شود . بنابراین افرادی که سیستم قلب و عروقی ضعیفی دارند و یا فرح و نشاط لازم را ندارند ، استفاده از بادرنجبویه بصورت دمنوش و یا عرق ان می تواند مفید باشد . بیماران مبتلا به تپش قلب نیز چنانچه مداومت بر مصرف بادرنجبدیه داشته باشند ، ضربان نبض شان نرمال می شود .
اثر بادرنجبویه بر مغز :
بادرنجویه برای مغز نیز مفرح است . یک سیستم مغزی سالم باعث حافطه ی خوب ، قدرت تمرکز و یادگیری بالا ، فرایند شناختی کارامد ، حل مناسب مسایل ریاضی ، عدم پیر شدن و ابتلا به بیماری های مختلف سیستم عصبی می شود . مصرف بادرنجویه و مدا ومت بر مصرف ان منجر به تمامی موارد ذکر شده در بالا می باشد . تحقیقاتی بر روی افرادی که دارای مشکلاتی بودند انجام شده و بعد از مصرف مرتب بادرنجبویه بهبودی در عملکردهای شان دیده شده است .
موثر در درمان ارتریت روماتوئید :
بیماری ارتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است که بدن برضد خودش وارد عمل می شود و مانند یک عامل مهاجم و اسیب رسان به ان حمله می کند . نتیجه ی ان التهاب مفاصل و مشکلات حرکتی است . هر عاملی که بتواند التهاب مفاصل را تخفیف دهد و درد ان را کاهش دهد در درمان و کاهشرعلائم بیماران ارتریت روماتوئید و بهبود علایم این افراد موثر است . بادرنجبویه با طبع گرم و خشک و دارای مواد ضد التهابی و انتی اکسیدانی گیاهی مفید و موثر در بین داروهای گیاهی در بیماران ارتریت روماتوئید است .
بادرنجبویه باعث عملکرد طبیعی کبد می شود :
کبد عضوی است که فعالیت درست و مناسبش ، میزان چربی و کلسترول خون و سلامت خود کبد می شود . مصرف بادرنجبویه در تنظیم میزان چربی و کلسترول خون و عدم ابتلا و یا رفع کبد چرب گیاهی مفید و موثر است . البته مداومت در مصرف بادرنجبویه منجر به بهبود فاکتورهای چربی خون و بهبود و پیشگیری کبد چرب می باشد .
عملکرد درست سیستم گوارش :
اعضای خانواده ی نعناع سانان در رفع اسپاسم و گرفتگی معده ، نفخ ، مشکلات هضم ، احساس سنگینی معده و ناراحتی های دستگاه گوارش بویژه دردهای معده که ریشه عصبی دارند ، موثر است . در واقه چون بادرنجبویه مفرح مغز است وقتی سیستم عصبی را ارام و نرمال می کند ، مشکلات سیستم هاضمه را که منشا عصبی دارند برطرف می کند .
همچنین بادرنجبویه در بهبود حالت تهوع کاربرد دارد .
خاصیت ضد باکتریایی بادرنجبویه :
از منظر طب سنتی ، گیاه و مواد خوراکی که دارلی مزاج گرم و خشک باشند از ابتلا به بیماری های باکتریایی جلوگیری می کند . اخیرا تحقیقاتی عدم ابتلا به باکتری های گرم مقبت و گرم منفی را بعد از مصرف مستمر بادرنجبویه نشان داده اند .
یکی از علت های کاهش دردهای معده ای در بیمارانی که ناراحتی های گوارشی دارند ، بهبود عفونت های باکتریایی در معده ی این افراد است .
تقویت سیستم ایمنی :
یکی از فاکتورهایی که باعث تقویت سیستم ایمنی می شود ، عوامل انتی اکسیدان هستند . گیاه بادرنجبویه علاوه بر عوامل اروماتیک و معطری که دارند ، دارای عوامل انتی اکسیدان قوی می باشد . بنابراین استفاده از این گیاه بصورت دمنوش و یا عرق ، منجر به جلوگیری از ابتلا به سرطان ، بیماری های تحلیل برنده ی سیستم عصبی و حملات قلبی می شود .
ممنوعیت مصرف بادرنجبویه :
- افراد مبتلا به فعالیت نامتعادل غده ی تیروئید ( کم کار یا پرکار ) ، نباید از بادرنجبویه مصرف کنند . زیرا دارای مواد انتی تیورئید است .
- همچنین بادرنجبویه خاصیت منقبض کردن دیواره ی رحم را دارد . لذا در دوران بارداری نباید از این گیاه بصورت دمنوش یا عرق استفاده کرد . در دوران شیردهی نیز باید با دستور پزشک مصرف شود .
- افراد گرم مزاج در استفاده از بادرنجبویه باید احتیاط نمایند و یا ان را با مصلح استفاده کنند .
- استفاده از اعضای خانواده ی نعناعیان ، برای افرادی باعث بروز حساسیت و واکنش های الرژیک می شود . لذا افرادی که نسبت به مصرف نعناع حساس هستند ، در مورد بادرنجبویه نیز باید مراقب باشند .
- افرادی که دارو های ضد افسردگی ، ارام بخش و داروهای درمان تیروئید مصرف می کنند ، باید تحت نظارت پزشک بادرنجبویه مصرف کنند .
- افرادی که مبتلا به فشار داخل چشم هستند نباید بدون تجویز پزشک از بادرنجبویه استفاده نمایند .
