کودکان و نوجوانان علاقه زیادی به شیرینی ها دارند . در تهیه ی بعضی از شیرینی ها و نوشابه ها به جای قند و شکر معمولی ، از شیرین کننده های استفاده می کنند . قندهای طبیعی مانند ساکارز ، قند ذرت ، گلوکز و فروکتوز انرژی زا هستند . حدود ۱۸ درصد از انرژی مورد نیاز مردم از خوردن این قندها تأمین می‌شود . ساخارین و اسپارتام ، مهمترین قندهای غیر مغذی هستند . اسپارتام مقدار کمی انرژی تولید می کند ولی انرژی آن به اندازه ای نیست که در ردیف قندهای انرژی زا و مغذی قرار گیرد . مصرف قندهای مصنوعی با توجه به رواج رژیم های کاهش وزن بین مردم ، روز به روز افزایش می یابد . همچنین بیماران دیابتی که از خوردن قند پرهیز دارند ، با استفاده از شیرین کننده های سنتزی و مواد خوراکی رژیمی که دارای این قندها هستند ، ذائقه ی خود را شیرین می‌کنند .
این شیرین کننده ، اولیـن قـنـد مـصنوعی است و درمورد مصرف آن اختلاف نظر وجود دارد . شیرینی آن ۳۰۰ تا ۴۰۰ برابر شیرینی قند معمولی است . ضعف طعم آن ، احساس طعم تلخی است که بعد از خوردن در دهان بر جا می ماند . این قند را به بیشتر غذاهای رژیمی و بعضی نوشابه ها اضافه می کنند . مصرف این قند برای کودکان نباید از ۵۰۰ میلی گرم در روز تجاوز کند . یک نوشابه گازدار رژیمی ۱۵۰ میلی گرم ساخارین دارد . از این رو مصرف این نوشابه ها نباید از سه
بطری یا تقریباً سه لیوان در روز تجاوز کند .
امروزه بیشتر نوشابه های کاهش وزن با اسپارتام شیرین می شوند . زیرا بررسی های آزمایشگاهی روی موش ها نشان داده اند که ساخارین عامل سرطان در کیسه صفر است . در سال ۱۹۷۷ سازمان مواد غذایی و دارویی براساس این یافته ها مصرف آن را ممنوع کرد ؛ ولی دولت آمریکا اعمال این ممنوعت را موکول به ارائه مدارک و بررسی های بیشتر نمود . تاکنون ارتباط بین مصرف ساخارین و سرطان کیسه صفرا در انسان به اثبات نرسیده است . باوجوداین تولیدکنندگان ملزم شده اند تا اگر ساخارین را به محصولات خود اضافه می کنند ، روی برچسب به عنوان هشدار خطر احتمالی آن را به مصرف کننده یادآوری نمایند . پزشکان به خانم های باردار توصیه می کنند که از مصرف ساخارین پرهیز نمایند . زیرا این ماده می تواند از راه بندناف به جنین راه یابد . درستی این امر و خطری که ساخارین می تواند برای جنین داشته باشد هنوز روشن نیست .
این قند مصنوعی با نام تجارتی نوتراسویت به عنوان افزودنی در محصولاتی مثل نوشابه ها و با نام ایکوال به شکل عدس یا قرص کوچک عرضه می شود . برای شیرین کردن مواد غذایی و نوشیدنی های رژیمی مثل نوشابه ها ، مرباها ، پودینگ ، بستنی ، ژلاتین و آدامس به کار می رود در اثر حرارت تجزیه می شود و نمی توان آن را به کیک ها و شیرینی ها اضافه نمود . شیرینی آن ۱۸۰ برابر قند معمولی است و برخلاف ساخارین پس از خوردن طعم تلخی به جا نمی گذارد.
آزمایش هایی که برای بررسی سلامت و صدور پروانه ساخت و مصرف اسپارتام انجام شده نشان می دهد که مصرف اسپارتام درحد اعتدال عارضه ای به بار نمی آورد. مصرف این قند تا میزان ۵۰ میلی گرم در روز، برای هر کیلوگرم وزن بدن مجاز است.
با این حساب یک کودک ۳۰ کیلویی می تواند روزانه شش لیوان نوشابه که با این ماده شیرین شده باشد یا معادل آن یعنی ۴۰بسته قرص اسپارتام مصرف کند. ولی این امر هرگز توصیه نمی شود.
در بررسی های آزمایشگاهی مصرفی معادل صدبرابر این مقدار، برای حیوانات خطری نشان نداده است. اسپارتام ترکیبی از دو اسید آمینه به نام های فنیل آلانین و اسید اسپارتیک است. ولی هرکسی نمی تواند آن را تحمل کند.
اسید آمینه ها در ساختمان پروتئین به کار می روند و معمولاً در بدن هضم و جذب و سوخت و ساز می شوند . بعضی افراد فاقد آنزیمی هستند که فنیل آلانین را تجزیه می کند. به علت این ناتوانی، فنیل آلانیت که از هضم اسپارتام به وجود می آید در خون این افراد بالا می رود و باعث عقب افتادگی ذهنی می شود.
عدم تحمل فنیل آلانین یک اختلال متابولیکی و مادرزادی است که فنیل کتونوری نام دارد. برای پی بردن به این نارسایی خون نوزاد را هنگام تولد آزمایش می کنند. اگر نوزاد به این اختلال دچار باشد، باید از رژیم غذایی با فنیل آلانین محدود تغذیه کند تا از فنیل کتونوری و عقب افتادگی ذهنی در امان بماند.
فنیل آلانین یک اسید آمینه ضروری و مورد نیاز بدن است، از این رو پرهیز کامل از آن ممکن نیست. تولیدکنندگان محصولاتی که حاوی این قند مصنوعی هستند، باید به عنوان هشدار وجود آن را به بیماران فنیل کتونوری یادآوری کنند.
بررسی ها روی حیوانات آزمایشگاهی، سلامت اسپارتام را نشان داده و بر این اساس مصرف آن برای بالغان و کودکان سالم مجاز اعلام شده است . در اوایل دهه ۱۹۸۰ گزارشی درباره ی اثرات سوء ناشی از مصرف این قند مانند سردرد، تهوع ، اسهال و ناآرامی در کودکان و اختلال در دوره ی قاعدگی بانوان منتشر شد مراکز پزشکی و درمانی پس از مطالعه این گزارش ، مدارک و دلایل ارائه شده را کافی ندانستند ؛ ولی چنین نتیجه گرفتند که بعضی افراد به ظاهر سالم نیز گاهی نسبت به آن حساسیت نشان می دهند .
در پایان شایان گفتن است که استفاده از قند های سنتزی به جای قند طبیعی میل و اشتهای کودکان را برای شیرینی ها از بین نمی برد . والدین باید فرزندان خود را از زیاده روی در مصرف شیرینی ها ، آب نبات ها و نوشیدن نوشابه های شیرین باز دارند و با دادن میوه ها و آب میوه های طبیعی به آنها راه تغذیه سالم را به ایشان بیاموزند .
کودکان و نوجوانان مواد خوراکی و تنقلات چرب را به اندازه شیرینی ها دوست دارند . راهنمایی های انجمن های ترویج تغذیه ی سالم به ما یاد می دهد که چگونه مصرف چربی و روغن را در غذای کودکان خود را کاهش دهیم و آن را به ۳۰ درصد کل کالری مصرفی برسانیم . انتظار می رود در آینده ای نزدیک محصولاتی مشابه چربی به بازار بیاید که با استفاده از آنها مصرف چربی را بتوان کاهش داد . کسانی که مشکل اضافه وزن دارند ، می توانند به عنوان رژیم کاهش وزن از این ترکیبات جدید به جای چربی طبیعی استفاده نمایند .
اخیراً یکی از شرکت های تولیدکننده مواد غذایی از یک ماده شبیه چربی، نوعی بستنی به بازار عرضه کرده است . در آینده ، مواد غذایی دیگر نیز با استفاده از این ترکیبات به بازار خواهد آمد . برای تهیه این ترکیبات از روشی به نام میکروپارتیکول استفاده می کنند . در این روش ، مخلوطی از سفیده تخم مرغ ، شیر بی چربی ، پکتین و اسید سیتریک را می پزند و سپس آن را به شکل ذرات بسیار ریز ، به قطر یک صدم میلی متر در می آورند . این ذرات خیلی ریز ، در دهان احساسی مشابه چربی به وجود می اورند .
ماده ی دیگری که مشابه چربی است و در اینده به بازار خواهد امد ، اولسترا نام دارد که می توان آن را به جای چربی در اشپزی به کار برد . بافت آن مشابه چربی و فاقد کالری است . در مورد کارایی و بازاریابی این ترکیب ها و کاهش کالری مصرفی هنوز نمی توان اظهار نظر کرد . از آنجا که اداره کل مواد غذایی و دارویی ، پروانه ساخت بستنی تولید شده در شرکت نوتراسویت را صادر و مصرف آن را مجاز اعلام کرده است ، می توان به سلامت این شبه چربی نیز امیدوار بود . شایان گفتن است که مصرف سیمپلس محدود به محصولاتی مثل خامه ترش بستنی ، سالاد ، کره مارگارین ، سس ساندویچ و مایونز است و چون گرما بافت آن را از بین می برد ، برای پختن و سرخ کردن مناسب نیست . مواد اولیه ای که در تهیه ی این ترکیب به کار می روند عبارتند از : سفیده تخم مرغ ، شیر بی چربی و اب پنیر . از این رو کسانی که نسبت به مصرف شیر و تخم مرغ حساسیت دارند ، نسبت به سیمپلس هم حساسیت نشان خواهند داد . بنابر شواهد موجود روش میکروپارتیکول روش سالمی در تهیه چربی های سنتزی جدید است . این روش ، هیچ ترکیب ناخواسته ای را که کودکان نسبت به مصرف آن آلرژی نشان دهند تولید نمی کند .
اگر در همه ی محصولات غذایی ، این نوع پروتئین بتواند به جای چربی واقعی مصرف شود ، جای ۱۴ درصد از چربی مصرفی را در رژیم غذایی می گیرد . با استفاده سالاد از سیمپلس یا ترکیبات مشابه در تهیه محصولاتی مثل سس مایونز ، بستنی و خامه شیرینی چگونه می توان چربی و کالری مصرفی را کاهش داد . در این محصولات مصرف چربی تا میزان ۹۰ درصد و کالری از ۵۲ تا ۷۹ درصد کاهش می یابد .
این ماده شبه چربی که پروانه ساخت آن هنوز از سوی سازمان دارویی و غذایی صادر نشده است ، موقعیت و کیفیت بهتری دارد . برخلاف چربی و روغن های عادی اولسترا هضم و جذب نمی شود و از این رو فاقد هرگونه انرژی و ارزش غذایی است . انواع روغن های آشپزی و قنادی که با اولسترا تهیه شده اند ، شباهت زیادی به چربی های عادی دارند . رنگ ، طعم و پایداری شان مثل روغن است و می توان آنها را در پخت و پز به کار برد .
اگر اجازه ساخت و فروش این چربی جدید صادر شود می تواند در بسیاری از محصولات غذایی ، جای چربی واقعی را بگیرد و مصرف چربی را در رژیم غذایی به میزان یک سوم کاهش دهد . آزمایش های زیادی برای ارزیابی سلامت اولسترا روی حیوانات آزمایشگاهی و انسان انجام شده و تأثیر نامطلوبی مانند اشکال در تولید مثل سقط جنین و تولید تومور در حیوانات آزمایشگاهی مشاهده نشده است . این شبه چربی در جذب مواد غذایی نیز اخلالی به وجود نمی آورد .
به نظر می رسد که مصرف این دو محصول جدید از نظر سلامت مطمئن است و آنها می توانند نقش مهمی در کاهش چربی و کالری مصرفی داشته باشند . باید دانست که برای تغذیه سالم و جلوگیری از چاقی روی آوردن به این ترکیبات به تنهایی کافی نیست . به علاوه ، بعضی از پزشکان اطفال عقیده دارند که زیاده روی در مصرف محصولاتی که با چربی های جدید تهیه شده اند ، مشکلاتی پدید می آورد . این چربی ها کودک را از مصرف چربی ها و روغن های واقعی که منبع اسیدهای چرب ضروری ، ویتامین های محلول در چربی و انرژی هستند محروم می سازد . و رشد آنها را مختل می کند .
