انسان از سال ها قبل ، قبل از دستیابی به تکنولوژی و ابزار مناسب به فکر استفاده از شیئ جهت تناول غذا ، پخت آن و نگهداری غذا بوده است . طبیعتا اولین ظرفی که برلی پختن ، میل گردن و نگهداری غذا استفاده شده است ، برگرفته از طبیعت بوده و در راستای دستیابی بشر به علم و فناوری ، ظروفی که برای تغذیه استفاده کرده است ، بهبود یافته است . امروزه تنوع ظروف مصرفی جهت تغذیه از مراحل ابتدایی پخت تا نگهداری طولانی مدت بسیار متنوع شده است . ظروف دیکر فقط کاربرد ضرورت برای تغذیه ندارند ، جنبه ی تزئینی ، سهولت کار و ... نیز دارد .
اما سوال اینجاست که ایا این همه پیشرفت و تنوع در جهت مثبت و در راستای سلامت انسان بوده است یا خیر ؟ در این مقاله به بررسی انواع ظروف مصرفی رایج ، مضرات و فوائد هر کدام می پردازیم .
ظروف یکبار مصرف :
ظروف یکبار مصرف اولین بار جهت سهولت و اسانی برگزاری مراسم ها و مهمانی ها اختراع و به کار گرفته شد . در واقع سال ها از زمانی که در مراسم ها و نذری ها از ظروف ملامین یا روحی جهت سرو غذا استفاده می کردند می گذرد . شاید بعد از اولین ورود ظروف یکبار مصرف هیچ کس متوجه مضرات و بیماری زایی این ظرف ها نبود . امروزه اکثر افرادی که یک وعده از غذای خود را بیرون از منزل و از رستوران ها و یا تهیه غذاها ، تهیه می کنند ، حداقل یکبار در روز در معرض استفاده از این ظرف ها قرار دارند .
درست است که این ظروف جهت سهولت حمل و استفاده شده اند اما ایا برای سلامتی انسان بی ضرر هستند یا خیر ؟
اجازه بدهید ابتدا بدانیم ظروف یکبار مصرف چگونه ساخته می شوند ؟
پلاستیک ها پلیمرهایی هستند که از سنتز مواد اولیه ای به نام منومر ساخته می شوند . منومر ها مواد سمی و برای سلامتی انسان خطرناک هستند . در حالی که پلیمرها ضرری برای سلامتی ندارند . مشکل زمانی بوجود می اید که مقداری منومر در فرایند تولید غیر اصولی و غیر استاندارد بر روی ظروف باقی می ماند . در حالی که ظروف استادارد چنین مشکلی را ندارند . بنابراین فرایند تولید و نوع مواد مورد استفاده جهت تولید این ظروف باید ویژه و دارای استاندارد باشد .
پلیمرهایی که در تولید ظروف یکبار مصرف بدون ضرر هستند باید پایه ی food grade داشته باشند . البته شناسایی این گونه ظروف برای مردم عادی کاری سخت است . این وظیفه ی وزادت بهداشت است که سعی داشته است کارخانه ی تولید این ظروف از کارخانه ی صنعتی تولید مواد پلیمری جدا شود و استاندارد و مجوز لازم تولید این ظروف جهت دادن تولبد در نظر گرفته شود .
مزایای ظروف یکبار مصرف :
۱ . دارای مقاومت به مواد الکلی
۲. صرف انرژی کمتر برای تولید
۳ . قابلیت شکل پذیری بالا
۴ . طرح پذیری
۵ . شفاف بودن
معایب :
۱ . اشکال در بازیافت انها و خطرهایی برای محیط زیست
۲ . انتقال مواد مضر ( منومر ها ) به غذا در شرایط خاص
۳ . قابل استفاده در مایکرو ویو نمی باشد .
تمام پلیمر ها خواه دست اول باشند یا بازیافتی و یا از یک نوع پلاستیک خاص باشند باید تحت آزمایش food grade قرار گیرند که یک ازمایش استاندارد جهانی است و میزان مهاجرت پلیمرها به سمت مواد غذایی را نشان می دهد . انچه وزارت بهداشت بعنوان معیار عملکرد صحیح تولید ظروف یکبار مصرف می سنجد تیزان مهاجرت پلیمرهای این ظروف در شرایط و حلال های متفاوت می باشد .
اما متاسفانه استاندارد برای تولید ظروف یکبار مصرف اجباری نمی باشد و تعداد زیادی کارگاه های کوچک و بزرگ وجود دارند که بدون استاندارد اقدام به تولید ظروق یکبار مصرف می کنند که خطر بزرگی برای سلامتی انسان محسوب می شود .
امروزه به علت عدم کنترل در تولید ظروف غیر استاندارد بصورت غیر قانونی بسیاری کشور ها از جمله کشور های اروپایی از روش های جایگزین استفاده می کنند . مانند تولید ظروف یکبار مصرف مانند تولید ظروف بر پایه ی الیاف گیاهی و یا استفاده از کیسه های پارچه ای .
- از جمله ظروف یکبار مصرف ، ظروف پلی استایرنی شفاف هستند که برای نوشیدنی های سرد ساخته شده اند و نوشیدن مایعات داغ در انها مضر و اسیب رسان است . این ظروف ضعیف هستند و ریختن مایعات داغ در انها باعث ازاد شدن مونومر ( مواد شیمیایی اسیب رسان ) می شود .
ظروف پلی استایرنی اگر برای نوشیدن مایعات چرب و اسیدی مانند نوشابه و یا کاکائو استفاده شود ، بسیار بیشتر از ضرر نوشیدن چای گرم در ان است .
- انچه در مصرف ظروف یکبار مصرف قابل توجه است این نکته است که این ظروف اساسا برای یکبار استفاده ساخته شده اند و در صورت تکرار مصرف ، شیار های بسیار ریزی که قابل مشاهده نیستند بوجود می اید و فرد را مستعد ابتلا به انواع عفونت دستگاه گوارش می کند . همچنین ملکول های آلی به داخل غذا یا آب آن وارد می شوند که زمینه ساز ابتلا به سرطان است .
- جهت داغ کردن غذا در ماکروویو از ظروف یکبار مصرف استفاده نکنید . بخصوص اگر غذا چرب باشد . ترکیب گرما ، غذا و چربی باعث ایجاد سم دیوکسین می شود .
منومر اراد شده از ظروف یکبار مصرف نوعی PVC است که مقداری در سطح ظروف باقی تی ماند و به مرور زمان در بدن تجمع می یابد و از حد تراکم مجاز در بدن بالاتر می رود . همچنین غذا در این ظروف نباید بیشتر از ۲ ساعت بماند .
استفاده از ظروف یکبار مصرف باعث ایجاد سرطان کبد می شود . علاوه بر منومر هایی که بر سطح این ظروف باقی می ماند و سمی هستند ، منومر استایرن که باعث ایجاد سرطان کبد می شوند از این ظروف ازاد می شود .
- ماده ی سرطان زای دیگری که از ظروف یکبار مصرف ازاد می شوند ، ماده ی سمی دیوکسین است که خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می دهد .
- استفاده ی طولانی مدت ظروف یکبار مصرف باعث بیماری های گوارشی ، خستگی و ناراحتی اعصاب می شود .
- اگر قرار است غذای موجود در این ظروف مصرف شوند باید دمای ان به بالای ۶۰ درجه یا زیر ۱۴ درجه برسد . و بهتر است روی شعله ی مستقیم گاز گرم شوند تا از عفونت ثانویه جلوگیری شود .
- آب های معدنی اگر بیشتر از ۶ ماه در بطری بمانند ، مصرف شان اسیب رسان می شود .و نباید از این بطری ها برای نگهداری آب در یخچال استفاده شود . طبیعتا وقتی نگهداری اب در این ظروف ضرر دارد ، نگهداری آبلیمو ، آبغوره و سرکه نیز ضرر بسیار دارد .
- همچنین بسته های آب معدنی نباید جلوی نور افتاب نگهداری شوند ، زیرا در اثر نور افتاب مواد اسیب رسان و خطرناک این ظروف ازاد می شوند و احتنال سرطان زایی برای مصرف کنندگان را افزایش می دهد .
