بتاکاروتن نوعی پرو ویتامین آ با رنگدانه های زرد یا نارنجی است که در صورت نیاز در بدن تبدیل به ویتامین آ می شود . بتاکاروتن را در بسیاری از غذاهای گیاهی می توان یافت .
بتاکاروتن باعث ایجاد رنگدانه های زرد، نارنجی و قرمز در گیاهان می شود. این ماده ابتدا در سال ۱۸۳۱ توسط ویلهلم واکنرودر در هویج یافت شد. پس از آن این پرو ویتامین فواید زیادی را برای سلامت انسان به همراه داشته است. از آنجا که مصرف بیش از حد ویتامین آ می تواند سمی باشد، مصرف بتاکاروتن به جای مکمل های ویتامین آ گزینه ی مناسب تری است. بدن در صورت لزوم بتاکاروتن را به ویتامین آتبدیل کرده و از ایجاد هرگونه مسموميت بالقوه در اثر مصرف بیش از حد ویتامین آجلوگیری خواهد کرد .
این ترکیبات به وفور در طبیعت یافت می شوند . تخمین زده شده که ۵۰۰ نوع کاروتنوئید وجود دارد که از جمله آنها می توانیم به لوتئین، بتاکاروتن کریپتوگزانتین و زیگزانتین اشاره کنیم.
سایر کاروتنوئیدها مانند لیکوپین، لوتئین و
زیگزانتین نمی توانند به ویتامین A تبدیل شوند.
بتاکاروتن یک رنگدانه ی قوی است که به میوه و سبزیجات رنگ زرد و نارنجی می دهد. این ترکیب در بدن تبدیل به ویتامین A رتینول می شود که عملکردهای بیولوژیکی را در بدن انجام می دهد. ويتامين A همچنین به عنوان آنتی اکسیدان عمل می کند و از سلول ها در برابر آسیب های مضر رادیکال های آزاد محافظت می کند .
سایر کاروتنوئیدها مانند لیکوپین، لوتئین و زیگزانتین نمی توانند به ویتامین A تبدیل شوند.
تقریبا ۵۰ درصد از ویتامین A موجود در رژیم غذایی گیاهی توسط بتاکاروتن و سایر کاروتنوئید ها تأمین می‌شود. بتاکاروتن همچنین به طور مصنوعی تولید می شود.
بتاکاروتن و چند نوع کاروتنوئید دیگر به عنوان پرو ویتامین A شناخته می شوند، چون به عنوان پیش ماده برای تولید ویتامین A در بدن عمل می کنند.
بتاکاروتن در روده کوچک تبدیل به ویتامین A ( رتینول ) می شود . رتینول اضافی در کبد ذخیره می شود و در صورت نیاز به ویتامین A فعال سنتز می شود. بتاکاروتن یکی از رایج ترین انواع کاروتن به شمار می رود و محلول در چربی و نه آب است. قابلیت جذب کاروتنوئید های موجود در روغن بیشتر از کاروتنوئید های موجود در آب و مواد غذایی است.
بر اساس گزارش های انجمن ملی سلامت میزان توصیه شده برای مصرف بتاکاروتن ۳۰۰۰ واحد بین المللی برای مردان بزرگسال و ۲۳۱۰ واحد بین المللی برای زنان بزرگسال است.
این میزان برای
- نوزادان ۷ تا ۱۲ ماهه ۱۶۵۰ واحد بین المللی برای
- کودکان ۱ تا ۳ ساله ۱۰۰۰ واحد بین المللی،
- کودکان ۴ تا ۸ ساله ۱۳۲۰ واحد بین المللی و
- کودکان بین ۹ تا ۱۳ سال ۲۰۰۰ واحد بین المللی
کاروتنوئید ها ارتباط بین سلولی را تسهیل می بخشند.
همان طور که گفته شد ، بتاکاروتن در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود. این ویتامین فواید متعددی برای بدن دارد و برای حفظ سلامت غشای مخاطی و پوست حیاتی است . در ادامه به تعدادی از خواص بتاکاروتن برای بدن اشاره می کنیم.
از مهمترین خواص بتا کاروتن اثر آنتی اکسیدانی آن است . رادیکال های آزاد به دلایل مختلف در بدن تولید می شوند و اگر دفع نشوند زمینه استرس اکسیداتیو را فراهم می کنند . آنتی اکسیدان ها جلوی آسیب های سلولی ناشی از رادیکال های آزاد را می گیرند . این یعنی مصرف بتاکاروتن می تواند از بروز بیماری های ناشی از استرس اکسیداتیو جلوگیری کند . از جمله سرطان، دیابت، بیماری های قلبی عروقی، التهابی، عفونی و عصبی.
گفته می شود که اثرات آنتی اکسیدانی بتاکاروتن عملکرد شناختی مغز را بهبود می بخشند . اما شواهد علمی کافی برای اثباتش وجود ندارد و هرچه هست در حد فرضیه است. تحقیقات انجام شده تأثیر مصرف مداوم مكمل بتاکاروتن بعد از ۱۸ سال را بررسی کرده اند و برای دوره های کوتاه تر هیچ اطلاعاتی در دست نیست .
هنوز نمیتوان ادعایی درباره تأثیر مکمل بتاکاروتن بر سلامت شناختی داشت، اما شواهد نشان می دهند مصرف میوه و سبزیجات سرشار از بتاکاروتن احتمال بروز زوال شناختی و اختلالات حافظه را کم می کند .
رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان احتمال ابتلا به سرطان را کمتر می کند . بر اساس پژوهش ها کسانی که بتاکاروتن دریافت می کنند کمتر به سرطان ریه، پوست، روده بزرگ، سینه و پروستات مبتلا می شوند . البته این ادعا صرفا در حد فرضیه باقی مانده و هنوز از نظر علمی تأیید نشده است.
ریه برای عملکرد مناسب به ویتامین آ احتیاج دارد که یعنی کمبود این ویتامین می تواند عامل بروز بیماری های ریوی باشد، یا آنها را تشدید کند . البته ماجرا برای افراد سیگاری کمی فرق می کند، پزشکان مصرف بتاکاروتن را به این افراد توصیه نمی کنند چون احتمال می دهند آنها را بیشتر در معرض خطر سرطان ریه قرار دهد.
مطالعات نشان می دهند که یک رژیم غذایی سرشار از بتاکاروتن برای سلامت ریه ها مفید می باشد . بتاکاروتن در بدن تبدیل به ویتامین آ شده که باعث بهبود عملکرد ریه ها می شود . به دلیل تاثیر بتاکاروتن در حفظ و نگهداری سلول های بافت اپیتلیوم یا بافت پوششی، وجود ویتامین آ برای حفظ سلامت سیستم تنفسی حیاتی می باشد . کمبود ویتامین آ در دوران بارداری می تواند برای بلند مدت در سلامت ریه ی فرزندان اختلال ایجاد کند . کمبود ویتامین آ به همراه رژیم غذایی فاقد مقادیر کافی پروتئین شایع ترین اختلال تغذیه در جهان می باشد . در حالی که این امر به طور عمده کودکان ساکن در کشورهای در حال توسعه را تحت تاثیر قرار می دهد . بیش از ۲۰% از جمعیت ساکن در کشورهای پیشرفته نیز، دو سوم کمتر از میزان توصیه شده ویتامین آ مصرف می‌کنند. سطح سلامت کبد و پلاسما در این ۲۰% از مردمان ساکن در جوامع پیشرفته به دلیل مصرف غذاهای فاقد مواد مغذی بسیار کمتر از حد قابل قبول است.
کمبود ویتامین آ خطر ابتلا و مرگ ناشی از عفونت های مختلف و بیماری های دستگاه تنفسی را افزایش می دهد. مصرف مکمل های بتاکاروتن می تواند به افزایش سطح ویتامین آ بدون خطر ابتلا به مسمومیت ناشی از آن کمک کند.
رژیم های غذایی غنی از کاروتنوئیدها مانند بتاکاروتن می تواند به ارتقای سلامت چشم و محافظت در برابر بیماری هایی که روی چشم ها تأثیر منفی می گذارند، از جمله دژنراسیون ماکولا مرتبط با سن ( AMD، این بیماری موجب کاهش بینایی می شود کمک کند.
تحقیقات نشان داده است که داشتن سطوح بالای کاروتنوئیدها در خون از جمله بتا کاروتن، ممکن است خطر ابتلا به دژنراسیون ماکولا مرتبط با افزایش سن را تا 35 درصد کاهش دهد.
به علاوه، مطالعات نشان داده اند که رژیم های غذایی سرشار از میوه ها و سبزیجات سرشار از بتاکاروتن ممکن است در کاهش خطر AMD به ویژه در افراد سیگاری موثر باشد.
بتاکاروتن به دلیل آنتی اکسیدان بودن باعث بهبود سلامت روان از جمله بهبود عملکرد شناختی و تقویت حافظه می شود .
برخی از تحقیقات ثابت کرده اند که مصرف طولانی مدت بتاکاروتن باعث تقویت حافظه و بهبود عملکرد شناختی می شود و برخی دیگر از تحقیقات نشان داده اند که مکمل های حاوی آنتی اکسیدان در بیماران مبتلا به اختلالات روانی ناشی از استرس از جمله اضطراب و افسردگی می توانند مفید واقع شوند. سایر تحقیقات حاکی از آنند که بتاکاروتن در موش های آزمایشگاهی اثراتی شبیه به اثرات ضد افسردگی داشته است. مطالعه دیگری نشان داد که مصرف طولانی مدت مکمل بتاکاروتن به مدت ۱۵ سال یا بیشتر می تواند به جلوگیری از کاهش عملکرد شناختی در مردان کمک کند.
در درجه ی اول بتاکاروتن به دلیل آن که یک آنتی اکسیدان است می تواند به بهبود سلامت و ظاهر پوست کمک کند. مطالعات نشان می دهند که رژیم های غذایی سرشار از فیتوکمیکال ها ( ترکیبات شیمیایی هستند که به طور طبیعی در گیاهان به وجود می آیند نظیر بتاکاروتن به افزایش مقاومت پوست در برابر تشعشعات ماورا بنفش خورشید کمک می کنند . ) افزایش مقاومت در برابر تابش های نورخورشید باعث می شود که پوست خاصیت ارتجاعی خود را حفظ کرده و از شکل گیری خطوط ریز، چروک و لک جلوگیری می کند. بتاکاروتن باعث کاهش آکنه و لکه های پوستی می شود . بتاکاروتن با از بین بردن سلول های مرده ی پوست خاصیت لایه برداری طبیعی داشته و به بهبود سلامت و ظاهر پوست کمک می کند. اگر تمایل به داشتن پوستی برنزه دارید، خوردن غذاهای حاوی بتاکاروتن می تواند رنگدانه های پوست شما را افزایش دهد. غذاهای سرشار از بتاکاروتن عبارتند از: سبزیجات با برگ های تیره مانند کلم و اسفناج، طالبی، کدو تنبل، هویج، سیب زمینی شیرین، فلفل قرمز و زرد و زردآلو و گیاهانی مانند فلفل قرمز (پاپریکا)، جعفری، مریم گلی و گشنیز نیز منابع خوبی برای بتاکاروتن هستند. از آنجا که کاروتنوئیدها محلول در چربی هستند، افزودن روغن هایی مانند روغن زیتون یا روغن هسته ی انگور خوردن ماهی های چرب مانند سالمون یا خوردن آجیل دانه به همراه این غذاها می تواند به جذب بهتر بتا کاروتن کمک کند.
لوپلاکیا عارضه ای است که منجر به بروز لکه های سفید داخل دهان می شود. یکی از علل این عارضه سیگار کشیدن برای مدت طولانی است. مصرف بتاکاروتن علائم و احتمال ابتلا به این عارضه را کاهش می دهد . توصیه می شود قبل از مصرف مکمل بتاکاروتن برای درمان عارضه ی ذکر شده با پزشک مشورت کنید.
اسکلرودرمی اختلال بافت همبند است که در آن پوست ضخیم و سفت می‌شود. این عارضه در اثر پایین بودن سطح بتاکاروتن در خون رخ می دهد. باور بر این است که مکمل بتاکاروتن برای افراد مبتلا به اسکلرودرمی مفید است. هرچند محققان هنوز در حال تحقیق در این زمینه هستند. بهترین کار این است که قبل از مصرف مکمل بتاکاروتن با پزشک مشورت کنید تا مطمئن شوید با مصرف آن مشکلی برای تان پیش نمی آید.
دوز بالای بتاکاروتن حساسیت پوست به خورشید را کم می کند. این رنگدانه همچنین می تواند اثربخشی ضد آفتاب را افزایش دهد. مصرف تقریبا ۹۰ تا ۱۸۰ میلی گرم بتاکاروتن می تواند آفتاب سوختگی را کاهش دهد. مکمل ها یا مواد غذایی حاوی بتاکاروتن را مصرف کنید تا اثر بخشی ضد آفتابی که استفاده می کنید بیشتر شود.
بتاکاروتن از طریق عمل کردن به عنوان آنتی اکسیدان از پیری زودرس پوست جلوگیری می کند. آنتی اکسیدانها ترکیباتی هستند که آسیب اکسیژن در اثر اشعه های فرابنفش خورشید، آلودگی و سایر عوامل محیطی خطرناک را کاهش می دهند. مصرف بتاکاروتن به مقدار لازم منجر به درخشان شدن پوست می شود و از این طریق پوست را جذاب و زیبا می کند. هرچند نباید در مصرف بتاکاروتن زیاده روی کنید، چون باعث زرد شدن کف دست کف پا بینی و حتی قسمت سفیدی چشم می شود
.
ویتامین A برای رشد تمام سلول ها از جمله سلول های مو ضروری است . مصرف بتاکاروتن می تواند به شما در رها شدن از مشکلات مختلف مربوط به مو کمک کند. هرچند باید حواس تان باشد که دوز بالای ویتامین آ می تواند منجر به ریزش مو شود.
بهتر است به جای مصرف مکمل ویتامین آ، مواد غذایی حاوی بتاکاروتن را مصرف کنید. بتاکاروتن به دلایل مختلف برای مو مفید است که در ادامه دو دلیل را نام برده و به اختصار توضیح می دهیم.
● جلوگیری از شوره و سایر مشکلات مو :
کمبود ویتامین A می تواند منجر به کدر شدن و خشکی مو و پوست سر شود و شوره را به دنبال داشته باشد. مصرف مواد غذایی سرشار از بتاکاروتن به پیشگیری از عارضه های ذکر شده می کند.
● تحریک رشد مو:
زنان معمولا به دلیل دنبال کردن رژیم غذایی نامناسب نازک شدن موها را تجربه می کنند. اگر از ریزش مو رنج می برید، پیشنهاد می کنیم به میزان توصیه شده در روز بتاکاروتن مصرف کنید تا ریزش موهای تان متوقف شده و رشد موهای تان تحریک شود.
از آنجا که بتاکاروتن یک آنتی اکسیدان می باشد، می تواند با کاهش استرس اکسیداتیو در بدن سلامت سیستم ایمنی را افزایش دهد. استرس اکسیداتیو به طور مستقیم در شکل گیری بیماری های مزمن از جمله بیماری های قلبی، آرتروز، آلزایمر، دیابت، سکته ی مغزی، گرفتگی عروق و غیره نقش دارد . آنتی اکسیدان ها با مهار و از بین بردن رادیکال های آزاد سیستم ایمنی بدن را تقویت می کنند. رادیکال های آزاد باعث رسیدن آسیب به بافت های بدن و در نتیجه ایجاد التهاب های مزمن و شکل گیری بیماری های متعدد می شوند. تحقیقات ثابت کرده اند که بتاکاروتن باعث افزایش فعالیت و تعداد سلول های ایمنی بدن می شود.
● سبزیجات :
- کلم بروکسل : ۴۵۰ میکروگرم
- هویج ۸۲۸۵ میکروگرم
- کلم پیچ ۹۲۲۶ میکروگرم
- کاهو : ۵۲۲۶ میکروگرم
- کدوحلوایی : ۳۱۰۰ میکروگرم
- اسفناج : ۵۶۲۶ میکروگرم
- سیب زمینی شیرین : ۸۵۰۹ میکروگرم
- گوجه فرنگی : ۴۴۹ میکروگرم
- تره فرنگی : ۱۹۱۴ میکروگرم
● میوه ها :
- زردآلو ۱۰۹۴ میکروگرم
- کانتالوپ ۲۰۲۰ میکروگرم
- گواوا : ۳۷۴ میکروگرم
- انبه : ۴۴۵ میکروگرم
- آلو : ۱۹۰ میکروگرم
- هندوانه : ۳۰۳ میکروگرم
● گیاهان :
- ریحان : ۳۱۴۲ میکروگرم
- گشنیز : ۳۹۳۰ میکروگرم
- جعفری : ۵۰۵۴ میکروگرم
- آویشن : ۲۲۶۴ میکروگرم
● مغزها و آجیل ها :
- پسته : ۳۳۲ میکروگرم
- گردو : ۱۲ میکروگرم
مصرف بتا کاروتن عوارض جانبی خاصی ندارد و فقط باید مراقب مقدار مصرفی باشید. ویتامین آ نوعی ماده مغذی محلول در چربی است که اگر بیش از حد مصرف شود، در کبد انباشته می شود تراکم مواد معدنی استخوان را کم می کند و این مشکلات را به دنبال دارد.
•سرگیجه
• حالت تهوع
•درد مفاصل
• تغییر رنگ پوست به نارنجی و زرد
•وضعيت كما
یکی دیگر از خطرات مصرف بیش از حد بتا کاروتن، ابتلا به برخی از انواع سرطان است با اینکه این آنتی اکسیدان از ابتلا به سرطان جلوگیری می کند، زیاده روی در مصرف آن به خصوص برای افراد سیگاری با خطر سرطان ریه همراه است.
