سماق گونه ای از درختچه های گل دار و از خانواده گیاهانی به نام Anacardiaceae است . نام علمی آن Rush coriaria است . بیش از ۲۰۰ گونه سماق وجود دارد که همگی از خانواده Rush هستند . با این‌حال Rush coriaria گونه ای است که خواص درمانی دارد و بعنوان داروی گیاهی و خوراکی استفاده می شود . درختجه های سماق حدود ۳ _ ۵ متر ارتفاع دارند و ساقه و شاخه های منشعب فراوانی دارند . مبوه ی این درخت بصورت خوشه ای رشد می کند ، گرد و کرک دارد . در حالت رسیده سبز متمایل به زرد یا قرمز می شود .
بر اساس تحقیقات علمی سماق دارای طیف وسیعی از ترکیبات شیمیایی با خاصیت انتی اکسیدانی قوی می باشد از جمله تانن ها ، آنتوسیانید ها و فلاونوئیدهایی مانند گالیک اسید ، متیل گالات ، کامپرلو و کور ستین دارد . آنتی اکسیدان ها از سلول ها در برابر اسیب ها محافظت می کنند و استرس اکسیداتیو را در بدن کاهش می دهند . مطالعات نشان می دهند که سماق دارای اثر مهار رادیکال های آزاد است و از خواص سماق می توان بعنوان محافظی در برابر سرطان ، سکته ها ، گرفتگی عروق و اسیب های کبدی نام برد .
در واقع خواص و ترکیبات انتی اکسیدانی سماق
دلیل اصلی استفاده ی وسیع سماق در طب و بعنوان درمان می باشد .
در سماق مقدار جزئی املاح و ویتامین های مختلف یافت می شوند . از جمله : B6 , B1 , B2 و C .
قرن هاست که ایرانیان با سماق آشنا هستند از خواص درمانی گرفته تا مثرف با غذاهای محبوبی چون کباب و استفاده بعنوان یکی از اجزای هفت سین .
غیر از ایرانیان ، مردم خاور میانه تیز با سماق آشنا هستند و از آن استفاده می کنند . بیش از ۵۰ سال است که تحقیق بر روی سماق ، ترکیبات و خواصش شروع شده و همچنان ادامه دارد .
طعم سماق :
سماق طعم‌منحصر به فردی دارد . دارای طعم تند و کمی متمایل به مزه ی میوه ی لیمو است . در خاور میانه سماق یک ادویه ی معروف است و در سالاد هایی چون فتوش و فلسزینی استفاده می شود . در واقع سماق بعنوان یک ادویه سلامتی شناخته می شود که در خاور میانه از بخش توت مانند درخت سماق تهیه می شود . معمولا این ادویه در کنار غذاهای گوشتی جهت طعم ترشی که شبیه لیموناد به غذا می دهد استفاده می شود . این طعم ویژه ی سماق بخصوص ان دا در آمریکای شمالی محبوب سکنه ی انجا کرده است . امروزه نه فقط در خاور میانه بلکه در مناطق وسیعی در آمریکای شمالی و افریقا نیز کشت می شود .
گرچه سماق بعنوان طعم دهنده به کار می رود ولی دارای خواص درمانی فراوانی نیز می باشد .
خاصیت انتی اکسیدانی :
سماق جز ترکیبات قرمز رنگ است که دارای خاصیت ضد سرطانی است . وجود ترکیبات انتی سیانین و فلاونوئید ها در سماق ان را به گیاهی برای پیشگیری و درمان سرطان تبدیل کرده است . جهت درمان و پیشگیری سرطان ریه و سرطان پستان ، سماق عاملی موثر است . در طی درمان های اختصاصی سرطان استفاده از سماق باعث حفظ سلامت سلول های سالم می شود .
کوئرستین موجود در سماق یک ترکیب ضد جهش و دارای خاصیت انتی اکسیدانی است . این ترکیبات بعنوان ضد سرطان مطرح هستند.
خاصیت ضد قارچی :
سماق یک عامل موثر در پیشگیری و ابتلا به عفونت های قارچی شناخته شده است . انواع عفونت های قارچی شایع ریوی و عفونت هایی که در حین شیمی درمانی پیش می اید با مصرف سماق قابل پیشگیری هستند . چنانچه حین شیمی درمانیعفونت پیش اید علاوه بر مشکل سرطان در عضو درگیر باعث بوجود امدن مشکلاتی برای قلب ، کبد ، کلیه و سایر اعضا می شود و مشکلات فراوانی را بوجود می اورد .
کنترل جذب چربی ها :
از جمله انزیم های دخیل در هضم چربی ها انزیم لیپاز است . این انزیم در پرزهای روده باعث تجزیه ی چربی ها و جذب آنها می شود . فعالیت این انزیم با مصرف سماق مهار می شود . یک راه کاهش وزن کاهش جذب چربی ها می باشد و سماق با خلصیت بازدارندگی فعالیت آنزیم لیماز باعث کاهش جذب چربی ها و در نتیجه کاهش وزن می شود . اما افرادی که وزن کمی دارند نباید از سماق زیاد یا بطور روزانه استفاده کنند . این افراد نیاز به جذب چربی دارند و نصرف سماق باعث کاهش وزن و لاغری بیشتر این افراد می شود .
کاهش درد عضلانی :
یکی از شرایطی عضلات تحت فشار قرار می گیرند ، فعالیت هوازی است . در صورتی که عضله امادگی کافی نداشته باشد ، فعالیت هوازی طولانی مدت باعث درد عضلانی ، احساس کوفتگی و خستگی می شود . در تحقیقاتی مشخص شده است که عصاره ی سماق در کاهش درد عضلانی ناشی از فعالیت هوازی در افرادد بزرگسال سالم مفید است .
فوائد سماق برای بانوان :
ترکیبات و مواد خوراکی که دارای استروژن نی باشند برای بانوان مفید هستند . سماق نیز یکی از این ترکیبات است . در واقع سماق با افزایش میزان استروژن و تنظیم استروژن در بانوانی که سطح پایین استروژن دارند باعث رفع ترشحات زیاد و آزار دهنده ی بانوان ، درد های قاعدگی نی شود . همچنین مصرف سماق در بانوان شیر ده باعث افزایش شیر می شود .
دفع سمومی و خاصیت ادرار آوری :
یکی از راه های دفع سموم و مواد زائد بدن ادرار است . در شرایطی که ادرار بطور طبیعی از بدن دفع نشود باعث ایجاد بیماری و مشکلات متعددی می شود . ترکیبات و گیاهان مختلفی جهت درمان حبس ادراروجود دارند . یکی از این گیاهان مفید سماق است . همچنین گاهی بعلت وقوع التهاب ادرار ، مواد زائد از طریق ادرار از بدن دفع نمی شوند ، در این شرایط نیز مصرف سماق توصیه می شود .
خواص ضد پیری :
پیری روندی طبیعی است و همه ی سلول های بدن این مسیر را طی خواهند کرد . اما بعضی شرایط و ترکیب ها باعث تسریع این عمل می شوند . عوامل اکسیدان و آسیب رسان و مهاجم که در زندگی روزمره برای همه ی افراد ایجاد می شود ، باعث تسریع روند پیری و اسیب به سلول ها و بافت های بدن می شود . ترکیباتی مانند سماق که دارای مواد انتی اکسیدان قوی می باشند ، باعث حفظ حالت جوانی و سلامت بافت ها و سلول های بدن می شوند . همچنین این ترکیبات انتی اکسیدان قوی سیستم قلبی را از ابتلا به گرفتگی عروق و مشکلات قلبی- عروقی حفظ می کند .
مناسب افراد دیابتی و نقرسی :
فعالیت آنزیم الفا امیلاز در بدن باعث تبدیل نشاسته به قند می شود . فعالیت این انزیم در بیماران دیابتی باعث افزایش قند خون می شود . سماق از ترکیبات گیاهی مطرح در کاهش فعالیت انزیم الفا امیلاز است و منجر به کنترل و کاهش قند خون در افراد دیابتی می شود .
از طرف دیکر فعالیت انزیم گزانتین اکسیداز باعث تولید اسید اوریک در بدن می شود . مهار فعالیت این آنزیم باعث کاهش تولید اسید اوریک در بدن می شود . در نتیجه ی کاهش اسید اوریک در بدن نقرس درمان می شود . سماق بعلت کاهش فعالیت گزانتین اکسیداز باعث درمان نقرس می شود .
درمان اسهال و خونریزی :
طبع سماق سرد و خشک است و بواسطه ی این طبع ، سماق خاصیت قبض کنندگی دارد .
سماق در درمان خونریزی لثه و دندان ، درمان اسهال و کاهش خونریزی های شدید بانوان موثر است .
ممنوعیت مصرف سماق :
۱ . اگر به بادام هندی یا مشتقات آن الرژی دارید ، در مصرف سماق احتیاط کنید .
۲ . قبل از مصرف سماق از سمی نبودن ان کاملا مطمئن شوید ، سما ق های خاکستری رنگ سمی هستند .
۳ . از مصرف سماق های کنار جاده و راه ها خودداری کنید ، زیرا ممکن است به انواع سموم و افت کش ها آلوده شده باشد .
۴ . افرادی که به انبه حساسیت دارند خیلی محتمل است که با نصرف سماق دچار مشکل شوند .
۵ . سابقه ی خارش و واکنش های الرژیک در پوست علامتی هشدار دهنده جهت رعایت جوانب احتیاط در مصرف سماق است .
