سردرد یکی از بیماری های شایع در دنیاست که هزینه های بسیاری برای درمان ان صرف می شود . این بیماری علل مختلفی دارد . در بعضی از افراد ، گرسنگی طولانی مدت در صورت وجود علل زمینه ای باعث تشدید سردرد می شود . این امر به خصوص در ماه رمضان که روزه داران ساعات بیشتری را گرسنه می مانند ، حائز اهمیت است . افراد دچار میگرن نیز در این ماه از افزایش حملات سردرد شکایت می کنند .
از دیدگاه طب جدید مهم ترین علل افزایش سردرد در طول روزه داری عبارتند از :
۱ . کمبود خواب و استراحت
۲ .کاهش قند خون در طول روزه داری
۳ . کم شدن مصرف کافئین توسط افراد
۴ . کاهش مصرف سیگار و تنباکو
۵ . کم ابی
۶ . کم خونی
اما از دیدگاه طب سنتی علاوه بر موارد فوق مشکلات دستگاه گوارش و معده نیز علت شایعی برای سردرد ناشی از گرسنگی محسوب می شود . افرادی که شرایط روزه گرفتن را دارا هستند ، رعایت موارد زیر برای پیش گیری از سردردشان توصیه می شود :
سر درد ناشی از کمبود خواب :
نیاز به خواب مانند نیاز به غذا یک نیاز اساسی است ، لذا در شبانه روز باید طوری برنامه ریزی شود که حداقل خواب مورد نیاز فرد تامین شود . لذا توصیه می شود که ساعات خواب طوری تنظیم شود که فرد دچار کم خوابی ازار دهنده یا پرخوابی زیان بخش نشود . تغییراتی که در هورمون ها در ساعات مختلف شبانه روز ایجاد می شود ، اقتضا می کند که انسان شب ها زودتر بخوابد و صبح زودتر برخیزد و در فاصله ی طلوع سپیده ی صبح تا هنگام طلوع افتاب نخوابند . همچنین از نزدبک غروب افتاب تا هنگام مغرب شرعی زمان نا مناسبی برای خواب است . اگر برای کسی مقدور باشد ، خواب قیلوله ( یعنی از حدود یک ساعت مانده به ظهر به مدت حدود نیم ساعت خوابیدن ) اثر نشاط بخشی دارد .
خواب بلافاصله بعد از سحر توصیه نمی شود زیرا که باعث پیدایش طعم نامطبوع در دهان ، احساس کسالت و سردرد و بی نشاطی می گردد . البته خواب بلافاصله پس از افطار نیز صحیح نیست . اما خواب در ساعات اولیه ی شب توصیه می شود . افرادی هم که توفیق عبادت های شبانه را در این ماه دارند ، لازم است حداقل ۶ - ۵ ساعت خواب ارام را برای خود پیش بینی نمایند .
سردرد ناشی از کاهش قند خون :
افرادی که در طول روزه داری به علت کاهش قند خون دچار سردرد می شوند ، باید وعده ی سحری را حتما میل نمایند . اما در این وعده از مصرف غذاها و نوشیدنی های حاوی مواد قندی فراوری شده و شکر به مقدار زیاد بپرهیزند . مصرف قندهای سریع الجذب مثل شکر سفید ،نبات ، شکلات و شیرینی تهیه شده در قنادی ها ، باعث جذب سریع قند و بالا رفتن قند خون و ترشح زیاد انسولین و به دنبال آن پایین افتادن سریع قند خون می شود و در نتیجه اعتیاد به خوردن قند و شکر و شیرینی ایجاد می گردد . همچنین پایین امدن قند خون ، موجب ترشح اپی نفرین از غدد فوق کلیوی شده و به دنبال ان قند ذخیره شده در کبد که به صورت گلیکوژن است به گلوکز تبدیل می شود تا کاهش قند خون جبران گردد .در عین حال ترشح اپی نفرین با انقباضی که در دیواره ی عروق ایجاد می کند ، موجب سردرد و میگرن می شود .
سردرد به علت کم آبی :
عدم مصرف مایعات به مقدار کافی و بروز کم آبی ، بخصوص در روز های ماه رمضان برای افراد دچار سردرد و میگرن باعث تشدید بیماری می گردد . لذا مصرف میوه هایی مانند خیار ، هندوانه ، سیب ، گلابی ، خربزه ، انگور ، انار ، به ، آلو ، البالو و زرد الو در فاصله ی بین افطار تا سحر توصیه می شود . البته مصرف میوه باید ۱/۵ - ۱ ساعت با غذا فاصله داشته باشد . همچنین مصرف شربت گلاب ، ماء الشعیر طبی و سکنجبین در این ماه مفید و سودمند است .
سر درد به علت کاهش مصرف کافئین :
یکی از مهم ترین علل سردرد در طول ماه رمضان کاهش مصرف کافئین گزارش شده است . برای جلوگیری از این امر ، افراد باید ۳ - ۲ هفته قبل از شروع ماه رمضان مصرف چای ، قهوه و مواد دارای کافئین را در رژیم غذایی خود کاهش دهند تا به تدریج به دریافت مقدار کم ان در طول ماه رمضان عادت نمایند . مصرف چای سبز بدون کافئین به جای چای سیاه در این زمینه می تواند کمک کننده باشد .
سر درد به علت کم خونی :
یکی دیگر از علل سر درد در ماه رمضان و در ماه های دیگر سال کم خونی است . بیماران دچار کم خونی با رعایت دستورات زیر می توانند در ماه رمضان روزه بگیرند :
۱ . شربت عسل با اب جوش ( بدون لیمو ترش ) بعد از سحری و قبل از افطار میل شود .
۲ . همراه افطار و سحر و نیمه شب هر بار یک لیوان شربت شیره ی انگور رقیق شده با اب میل کنند .
۳ . هفته ای دو بار هر بار ۱/۵ کیلو استخوان راسته ی گوسفندی بدون گوشت و بدون طناب نخاعی را با نمک ، پیاز و زرد چوبه با اب فراوان حدود ۱۰ - ۸ ساعت بپزند تا استخوان ها کاملا نرم شوند . عصاره ی ان را گرفته و تفاله را دور بریزند . بعد از افطار و نیمه شب و بعد از سحری هر بار یک استکان تا یک لیوان از ان را بنوشند و یا در هنگام طبخ غذا از ان در غذا بریزند .
۴ . شربت های خونساز مانند : عرق بیدمشک ، عرق کاکوتی ، عرق بادرنجبویه ، عرق گل گاو زبان ، عرق گزنه ، عرق ریحان هر کدام را به میزان یک شیشه به همراه آب انگور ، آب آناناس ، اّب وسط میوه ی نارگیل ، انبه ، لیموترش و اب سیب که هر کدام به میزان ۲۵۰ گرم باشد را با هم مخلوط نموده و روی حرارت ملایم ۱۰ دقیقه بجوشانید . نصف قاشق چایخوری پودر زعفران سائیده با قند خرد کرده را اضافه کنید و ۱۰ دقیقه ی دیگر بجوشانید . وقتی سرد شد در یخچال نگهداری کنید و زمان سحر و افطار و اخر شب ، هر بار یک استکان تا یک لیوان مصرف شود .
۵ . یک لیوان شیر با یک قاشق شیره ی اتگور و ۱ قاشق مرباخوری بادام پوست کنده ی اسیاب شده را مخلوط نموده و شب هنگام خواب یا قبل از سحری میل شود .
۶ . پودر سبوس برنج یا گندم یا سبوس غلات را به ازای هر فرد ۱ قاشق چایخوری در غذاها ریخته تا پخته شوند .
هرچه بیشتر از این دستورات خونساز استفاده شود ، بیشتر باعث افزایش توان و قوت بیمار می شود و سردرد کاهش می یابد .
سردرد ناشی از مشکلات معده :
الف ) سردرد ناشی از تجمعدصفرا در معده :
کسانی که دچار مشکلات معده ناشی از تجمع صفرا در معده هستند ، در هنگام گرسنگی دچار علایمی از قبیل حالت تهوع ، تلخی دهان ، پیچش معده ، تشنگی و سر درد می شوند زیرا در هنگان گرسنگی طولانی مدت ریزش صفرا به معده افزایش می یابد . رعایت توصیه های زیر در این افراد ضروری است :
۱ . قبل از شروع ماه رمضان با مراجعه به پزشک به پاک سازی معده و دستگاه گوارش اقدام کنند .
۲ . از حمام داغ ، در معرض نور خورشید قرار گرفتن ، یبوست ، مصرف بعضی از خوراکی ها از جمله سیر ، پیاز خام ، تره ، شنبلیله ، کرفس ، خرما ، باقلا ، گردو ، بادنجان ، خردل و شیرینی جات مصنوعی و غذاهای مانده و کارخانه ای پرهیز شود .
۳ . بهترین غذاها برای این بیماران شامل : آش آلو ، آش عدس ، آش ماش و آش انار است .
۴ . استفاده از میوه هایی مانند آلو ، مویز ، عناب ، تمبر هندی ، زرد الو ، خیار ، انار ترش ، نارنج ، به ، بالنگ ، گلابی ، زالزالک ، سیب و سبزی جاتی مانند کاهو و ریحان برای افراد با معده ی صفراوی توصیه می گردد .
۵ . استفاده از شربت های زیر برای بیماران دچار سردرد ناشی از تجمع صفرا در معده مفید است :
ماء الشعیر ، شربت آلو ، شربت لیمو و شربت نارنج یا بالنگ
استفاده از این ترکیبات برای این بیماران مفید است :
- ۴۰ گرم هلیله ی زرد را بجوشانید تا نصف ۲ لیوان اب به یک لیوان اب برسد و سپس با ۱۵۰ گرم ترنجبین امیخته و میل کنید .
- گشنیز خشک ، بنفشه ، گل سرخ را به مقدار مساوی بسایید و با ۳ برابر شکر مخلوط کنید . صبح و شب ۷ گرم از مخلوط فوق را با اب سرد میل کنند . این ترکیب حرارت را فرو می نشاند و مانع صعود بخارات به طرف مغز می شود .
- بوییدن مخلوط اب خیار ، کاهو ، گشنیز تازه ، روغن گل سرخ و سرکه در تسکین این نوع سردرد مفید است .
- بنفشه را کوبیده با سرکه مخلوط کنند و به سرو پیشانی ضماد کنند .
- الو کاهش دهنده ی صفرا و مسکن تشنگی و حرارت و التهاب معده است و صفرا را دفع می نماید .
- بالنگ صفرا را از خون جدا کرده و از بدن دفع می نماید و حدت آن را اسکین داده و مانع ریختن صفرا به معده می شود و تشنگی حاصل از ان را برطرف می کند .
- تمبر هندی ملین است ووحالت تهوع را در افرادی که معده ی صفراوی دارند برطرف می کند و جوشش خون را فرو می نساند و صفرا و اخلاط سوخته را از بدن دفع می کند .
- انار ترش ، مسکن حرارت معده و کبد و فرو نشاننده ی جوشش خون و مانع ریختن صفرا به معده و مانع صعود بخارات ان به مغز و در نتیجه جلوگیری کننده از سردرد است .
- مویز خاثیت غذایی بالایی دارد و جوشش صفرا را فرو می نشاند و معده را پاک سازی و تقویت می نماید .
- گلابی و سیب مقوی معده و مانع صعود بخارات به مغز بوده و در نتیجه از لیجاد سردرد جلوگیری می کند .
- زالزالک مسکن حدت صفرا و خون و مقوی معده است .
- به ، دهانه ی معده را تقویت می نماید و مانع ریختن صفرا به معده می شود .
- عناب صاف کننده ی خون و مولد خون صالح است و التهاب و تشنگی و جوشش خون را فرو می نشاند و حرارت و التهاب جگر و معده را تسکین می دهد . و اخلاط رقیق مانند صفرا را دفع می کند .
- خیار : خوردن ، بوئیدن و ضماد کردن آن برای سردرد های گرم موثر است و حرارت صفرا و خون را تسکین می دهد .
- زردالو ملین طبع ، دفع کننده ی صفرا ، مسکن تشنگی ، جوشش خون و صفرا و التهاب معده است .
- نارنج دفع کننده ی صفرا و مسکن حدت ان و در امراض ناشی از غلبه ی صفرا مفید است .
- هلیله ی زرد مقوی مغز و دافع صفراست .
- بنفشه مسهل صفرا بدون اذیت است . به خصوص صفرایی که در معده تجمع کرده است و تشنگی و جوشش خون را فرو نی نساند .
- ترنجبین ملین طبع و نسهل صفرا بدون ازار است و عطش را تسکین می دهد .
- گشتیز مقوی مغز و مانع صعود بخارات به ان است . گل سرخ ، مسهل و مسکن صفرا است . مخصوصا خشک ان و قوا را تقویت می نماید .
- کاسنی مسکن حدت صفرا و خون و مسکن و کاهش دهنده ی تشنگی است .
ب) سر درد ناشی از سوء مزاج گرم ساده ی معده :
بعضی افراد که حرارت معده در ایشان بالاست ، بدون این که تجمع صفرا در معده داشته باشند ، به دنبال گرسنگی دچار سردرد می شوند که این امر به علت افزایش غلبه ی حرارت بر معده در هنگام گرسنگی است . از علامت های دیگر این بیماری تشنگی و خشکی دهان و اروغی است که بوی دود می دهد . این نوع سردرد در هوای گرم‌و خوردن غذاهای گرم تشدید می شود .
این بیماران بهتر است در غذاهای خود از غوره ، سماق ، زرشک ، گشنیز تازه ، کاهو و کدو استفاده کنند .
- سماق مقوی و پاک کننده ی معده است و از ریختن مواد به معده جلوگیری می کند .
- زرشک مقوی معده و مسکن حرارت معده است.
- مصرف شربت انار ، شربت لیمو ، اب سیب و اب به و دوغ برای این افراد مفید است .
این بیماران اگر معده ی ضعیفی دارند ، می توانند از مصرف سکنحبین بهره ببرند .
ج) سردرد به علت ضعف دهانه ی معده :
این نوع سردرد نیز با گرسنگی و پس از برخاستن از خواب تشدید می شود . در این بیماران اکر معده گرم است در غذا از آب غوره ، سماق و یا اب انار استفاده شود . اگر سرفه وجود دارد و خوردن ترشی جات ممنوع است ، می توانند از گلاب استفاده کنند و اگر معده ی سرد دارند از انیسون ، زیره ، زنیان و زعفران بهره ببرند .
- ترکیبی از ۵ گرم مصطکی و ۱۰ گرم شکر برای پتک سازی مزاج و تقویت دهانه ی معده مفید است . زیرا مصطکی مقوی قوا و معده است و معده را از اخللط نامناسب پاک سازی می نماید .
