رمضان ماه نهم تقویم قمری اسلامی و همه ی افراد مسلمان سالم که به سن تکلیف رسیده اند، باید در این ماه روزه بگیرند. پیروان بسیاری از ادیان بزرگ دنیا روزهایی از سال را به روزه داری می پردازند ولی روزه داری اسلامی خصوصیات ویژه ای دارد که طول آن همواره یک ماه است. در این ماه مسلمانان دو نوبت غذای اصلی را تناول می کنند، یکی هنگام سحر و دیگری در زمان افطار. در بین این دو فاصله علاوه بر غذا، آب هم میل نمی شود.
دیدگاه ها درباره ی روزه داری :
- خداوند در قران می فرمایند:
وَ اَن تَصوموا خَیر لَکُم اِن کُنتُم تَعلَمون َ.
اگر روزه بدارید برای تان بهتر است، اگر درک کرده باشید .
- پیامبر اسلام ( ص )می فرمایند:
معده مرکز و خانه ی هر دردی است و پرهیز از غذاهای نا مناسب و زیاده خوری، اساس و راس هر درمان شفا بخشی است.
همچنین فرمودند: روزه بگیرید تا سالم بمانید .
- زکریای رازی:
از منافع گرسنگی و تشنگی این است که امتلاء و پری را از بین می برد، جلوی چاقی مفرط را می گیرد و حواس بویایی، شنوایی و چشایی را دقیق تر و تیز تر می کند، بیماری های رطوبتی را ریشه کن کرده و نفخ و اورام بدن را از بین می برد.
- یک دانشمند رومی :
اولین بیماری مربوط به پر خوری است و نخستین درمان نیز روزه گرفتن است.
- یک پزشک مصری نیز با لحنی طنز امیز بیان داشته: انسان پر خور با یک چهارم غذایی که می خورد زنده می ماند و با سه چهارم دیگر آن پزشکان امرار معاش می کنند .
- دکتر الکسیس کارل که یک فیزیولوژیست و محقق فرانسوی است بیان می کند :
در روزه داری با تلاش معنوی، تعقل و تملک نفس می توان تعادل اعمال بدن را حفظ کرد .
تحقیقات تجربی نشان می دهد که روزه داری بر حفظ سلامت‌جسمی و روانی اثر دارد و در درمان بیماری ها موثر است.
انسان در طول مدت زندگی به طرق گوناگون با مواد مضر و سمی در تماس است که این مواد منشا متفاوتی دارند و به دو دسته ی کلی با منشا داخلی و منشا خارجی تقسیم می شوند.
سموم داخلی دو دسته هستند: سموم میکربی و سموم بیولوژیکی
سموم خارجی انواع مختلف دارند و به دسته های گوناگون تقسیم می شوند که عبارتند از: سموم‌معدنی (مشتقات فلزی و غیر فلزی)، سموم گیاهی، سموم حیوانی و بالاخره سموم شیمیایی مصنوعی. هر یک از سموم ممکن است به طرق مختلف وارد بدن شود و ایجاد مسمومیت های خفیف ولی تدریجی و مزمن و یا مسمومیت های آنی و حاد کند.
روش درمانی اسلام در مبارزه با این سموم از روش پیشگیری آن مهم تر و موثر تر است و این مشکل برای تمدن های مختلف با یک رژیم و برنامه ی مخصوص "روزه داری یک ماهه" حل شده است. جالب این است که این برنامه کاملا متکی بر اصول بیولوژیکی خاص و تغییرات شیمیایی است که در خون و در نتیجه در سلول ها و نسوج حاصل می شود. روزه داری شرایط فیزیکی و شیمیایی محیط خون را تغییر می دهد و منجر به حل سموم فلزی رسوب کرده در اعضا و دفع آن ها از راه کلیه می شود. این تغییرات بیولوژیکی در مدتی طولانی، بخصوص با دور متناوب مشخص روزه داری و افطار کردن در دفع سموم موثر خواهد بود و این یکی از امتیازات مسلم روزه داری از لحاظ بهداشت جسمی و روحی و جنبه های اخلاقی و معنوی در جریان اجرای چنین برنامه ای است و از نظر تامین سلامت و ایجاد محیط امن در برابر گروه معینی از دشمنان نا پیدا منحصر به فرد و حائز اهمیت است.
افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن و افزایش تولید هورمون ها از اثرات بلند مدت روزه داری به شمار می روند. بعضی از مطالعات جدید داخلی و خارجی نشان داده اند که هنگامی که به انسان روحیه ی معنوی داده می شود، میزان ایمونوگلوبین A که نقش آن در تقویت سیستم ایمنی بدن روشن است، در ترشحات بدن افزایش می یابد. تحقیقات جدیدی که در مورد دعا درمانی و نقش رفتار های مذهبی از جمله روزه، در پیشگیری و درمان بیماری ها صورت گرفته، بطور مستقیم و غیر مستقیم از نقش روحیه در فعال سازی و تقویت سیستم ایمنی حمایت می کنند . به خصوص که روزه ی ماه مبارک رمضان با ایجاد احساس تقرب به ذات پروردگار، عامل موثری در کنترل استرس و پیامد های آن است.
اما ثمره ی انچه گفتیم، برنامه ریزی بهتر برای یک تغذیه ی صحیح و رعایت سایر اصول ضروری سلامتی در ایام ماه مبارک رمضان است تا هم بتوان با پرهیز از پرخوری امادگی لازم برای بهره گیری از برکات معنوی این ماه را پیدا کرد و هم با رعایت اندازه و تامین نیاز های غذایی در حد قابل قبول از زیان های ناشی از کم غذایی در امان باشیم. از دیدگاه طب سنتی رعایت ۶ اصل برای حفظ سلامت و جلوگیری از بروز بیماری ها لازم است که به بررسی مواردی که در ارتباط با تغذیه و روزه داری است می پردازیم.
هوا :
یکی از مهم ترین اجزای محیط زیست انسان، هوای پیرامون او است. نیاز مداوم و بی وقفه ی انسان به هوا بیان کننده ی تاثیر ان بر سلامتی است. امروزه وضعیت الودگی هوا به خصوص در شهر های بزرگ افراد را با مخاطراتی روبرو کرده است. این مواد مسمومیت زا تاثیر سوء بر روی تمام اندام های بدن دارد . این مواد ممکن است سلامت را طوری تحت تاثیر قرار دهد که افراد را از روزه داری باز دارد. برای کاستن از خطرات الودگی هوا، اولین و مهم ترین اصل پاک سازی بدن از اخلاط نامناسب است تا ازدیاد این اخلاط مانع عملکرد صحیص طبیعت یا قوه ی مدبره ی بدن در مقابله با عوامل بیماری زا نباشد. استفاده از مواد غذایی زیر در ایام روزه داری جهت کاهش عوارض الودگی هوا موثر است:
- مواد غذایی سرشار از ویتامین A :
خیار ، کرفس ، کدو حلوایی ، گوجه فرنگی ، هویج ، تره ، پیازچه ، نخود فرنگی ، اسفناج ، جعفری ، نعناع ، نارنگی ، البالو و …
- مواد غذایی سرشار از ویتامین E :
مغز ها و اجیل و روغن های گیاهی مانند روغن جوانه ی گندم، سویا، بادام، گردو، فندق، ذرت، دانه ی کتان و زیتون
- منابع ویتامین C :
مرکبات، توت فرنگی، تره، شوید، اسفناج، جعفری، نعناع و کلم
استفاده از ویتامین ها در رژیم غذایی برای پیشگیری از سرطان های ناشی از الودگی هوا مفید است. بعضی از املاح نیز نقش به سزایی در کاهش اثرات الودگی هوا دارند از جمله:
- سلنیوم :
در غلات با پوست مثل نان سبوس دار گندم یا جو دو سر، گوشت مرغ، بوقلمون و ماهی وجود دارد و سلول های ریه را در برابر الودگی هوا محافظت می کند .
- کلسیم:
در لبنیات، پسته، بادام، انجیر خشک، کشمش، لوبیا سبز، تره، شوید، لپه، اسفناج، نعناع، جعفری، ریحان و ... وجود دارد و مصرف آن موحب کاهش جذب فلزات سمی موجود در الاینده های هوا می شود.
- منیزیم :
در غلات و سبزی جات وجود دارد و در بهبود تنفس تاثیر دارد .
- الفا لیپوییک اسید :
یک اسید چرب مفید و سم زدا است و در اسفناج و کلم وجود دارد و رادیکال های ازاد موجود در محیط را خنثی می کند .
- انزیم Q10 :
در گوشت ماهی، گوشت پرندگان، بادام زمینی و اسفناج یافت می شود و در افزایش جذب اکسیژن و خنثی کردن اثرات مواد الرژی زا نقش دارد.
خوردن و اشامیدن :
یکی از مهم ترین تغییرات، توقف خوردن و اشامبدن در طول ساعات روز در ماه رمضان است. این روزه داری در فصول مختلف یین ۱۷ - ۱۱ ساعت طول می کشد و بدن با ان تطابق می یابد و ثبات محیط داخلی بدن حفظ می شود. این مساله در طب جدید هوموستاز نام دارد و در طب سنتی بخشی از وظایف طبیعت مدبره ی بدن انسان است. برخی از تغییرات ایجاد شده در طول ماه رمضان به این شرح است :
۱ . کاهش میزان متابولیسم ( سوخت و ساز ) بدن
۲ . در طول روزه داری گلوکز خون در ساعات اولیه ی روز کاهش می یابد، سپس با افزایش تبدیل گلیکوژن کبد و عضلات به گلوکز، به سطح طبیعی باز می گردد.
۳ . کاهش ساخت گلیکوژن در کبد و افزایش میزان AMP حلقوی در کبد.
۴ . افزایش بعضی از اسید های امینه ی ازاد در خون به خصوص الانین، گلوتامین و گلیسین
۵ . افزایش اسید های چرب ازاد در خون
۶ . کاهش ملایم کلسیم و فسفر
۷ . کاهش تصفیه ی کلیوی و در نتیجه افزایش اندک اسید اوریک و بیلی روبین
۸ . افزایش اکسیداسیون چربی و کاهش اکسیداسیون کربوهیدرات ها
۹ . افزایش اندک در کراتین، پتاسیم، منیزیم و حجم‌پلاکت ها
۱۰ . افزایش HDL تا ۳۰ ٪ ، عدم تغییر کلسترول تام ، LDL ، VLDL و افزایش اپو لیپوپروتئین و …
اما در ساعات محدود بین افطار تا سحر باید زمان و نوع غذاهای مصرفی طوری تنظیم شود که بدن را در راستای حفظ شرایط پایدار خود کمک کند .
در مقاله ی بعدی شرایط بهینه ی تغذیه برای هر مزاج در ماه رمضان بررسی می شود.
