مجله خوراکی ها تغذیه و رژیم درمانی املاح و مواد معدنی
ریز مغذی های سلامتی بخش (۲)

ریز مغذی های سلامتی بخش (۲)

سمانه سادات متینی سمانه سادات متینی در 24 اسفند 1401 magfood.ir/36
فهرست مطالب

عنصر مس :

در بدن انسان بالغ به طور متوسط حدود ۶۰ تا ۱۲۰ میلی گرم مس وجود دارد . بیشترین تجمع مس در کلیه ، کبد ، مغز و قلب یافت می شود . انزیم حاوی عنصر مس یک نقش مهم در تولید انرژی و متابولیسم اهن ، سنتز بافت پیوندی و حفاظت انتی اکسیدانی ، ایفا می کند .

در حفاظت بدن مقابل استرس های اکسیداتیو می توان چنین گفت که تمام انزیم های مختلفی که نقش مهم در دفاع انتی اکسیدانی دارند ، حاوی مس هستند . روی / مس سومر اکسید دیسموتاز ، انزیم انتی اکسیدانی مهم درون سلولی است که همراه با گلوتاتیون پراکسیداز که حاوی سلنیوم است کار می کند . سرولو پلاسمین نیز حاوی دسته ای از اتم های مس است که در خون گردش می کند و یک گیرنده ی بسیار کارای رادیکال های ازاد است . در کل می توان گفت که اهمیت مس به عنوان یک انتی اکسیدان شرکت کننده در ساختمان انزیم و پروتئین هایی است که به عنوان انتی اکسیدان عمل می کنند .

سایر اعمال مس :

- تولید انرژی :

مس در میتوکندری تمان سلول ها یافت می شود ، این اندامک برای تولید انرژی بسیار ضروری است . مس در یک اندامک بعنوان کوفاکتور سیتوکروم Cاکسیداز عمل می کند و این انزیم مرحله ی نهایی زنجیره ی انتقال الکترون را کاتالیز می کند .

- متابولیسم آهن :

وجود مس برای متابولیسم طبیعی و انتقال نرمال آهن از جایگاه های ذخیره به مغز استخوان در فرایند خون سازی ، بسیار ضروری است .

- سنتز بافت پیوندی :

در سنتز کلاژن و الاستین در بافت پیوندی به انزیم های حاوی می از جمله لیزیل اکسیداز نیاز است . بنابراین بهبودی زخم ها ، یکپارچگی و پیوستگی دیواره های رگ های خونی به مس وابسته است .

- تولید رنگدانه : 

ملانین یک رنگدانه است که پوست را از اسیب های خورشید محافظت می کند و باعث رنگ دهی به چشم و مو می شود . سنتز ملانین وابسته به حضور مس است .

- متابولیسم هورمون ها و ناقلین عصبی :

برای سنتز اپی نفرین و نور اپی نفرین در غذه ی ادرنال و سیستم عصبی انزیم های حاوی نس مورد نیاز است . این انزیم ها همچنین شکست سروتونین ، هیستامین و دوپامین را کاتالیز می کنند .

شرایط ایجاد کننده ی خطر کمبود مس :

هر چند کمبود عنصر مس بسیار نادر است ، اما مصرف طولانی مدت مواد غذایی که محتوی مقدار کمی مس است ( ۱ ملی گرم در روز ) باعث کمبود مس می شود که همراه با نشانه های غیر اختصاصی و خفیف کمبود مس است . (‌کلسارول خون بالا ، التهاب مفاصل ، عدم مقاومت به گلوکز ) . دریافت مقادیر بالای آهن ، مولیبدن و روی ( حدود ۶۰ - ۳۰ میلی گرم در روز )‌ باعث اختلال در محتدی بیولوژی مس می شود . اطفالی که فقط شیر گاو مصرف می کنند از کمبود مس رنج می برند ، چون شیر گاو حاوی مقدار بسیار اندکی مس است .

- استفاده ی طولانی مدت از ضد اسید ها ، باعث کاهش جذب مس و کمبود عنصر مس می شود .

- بیماری های گوارشی ، از سویی جذب مس را کاهش می دهند و از سوی دیگر از دست رفتن آن را افزایش می دهند . چون مس در دفاع انتی اکسیدانی دارای نقش اساسی است ، از دست رفتن ان در زمان هایی که استرس اکسیداتیو افزایش می یابد ، سریع تر انجام می شود . از ان‌جمله باید به سیگار کشیدن ، تناس با مواد شیمیایی محیطی و بیماری های مزمن اشاره گرد که نیاز به مس را افزایش می دهد .

منابع غذایی حاوی مس :

مس از منابع غذایی روزانه و سایر منابع جذب می شود و راندمان و باز ده عمل بین ۷۰ - ۵۰ ٪ است . مواد غذایی زیر به ترتیب منابع خوب مس هستند :

- جگر گوساله

- صدف خوراکی

- عدس ، پسته

- لوبیا قرمز 

- دانه ی افتابگردان 

- گردو ، بادام ، فندق 

- پنیر

- میوه ی خشک 

- گوشت گوساله ، بره ، مرغ و ماهی

استفاده از مس در درمان و جلوگیری از بیماری ها :

- کم خونی :

سوء تغدیه ای که ناشی از مصرف پائین مس است ، منجر به کم خونی میکرو سیستمی خفیفی می شود . در مواردی که کم خونی حاصل از کمبود آهن است ، با مصرف دوزهای بالای آهن درمان می شود . مصرف مقادیر اضافی مس در نگهداری سطح عتصر مس در خون موثر بوده و منابع آهن در مغز استخوان را افزایش می دهد .

- التهاب مفاصل روماتوئیدی :

وجود مس بخصوص در بیماری های طولانی مدت در کمک به کاهش درد و التهاب تاثیر فراوانی بر جای می گذارد .

- بیماری های سیستم قلب و عروق :

دریافت پائین مس ممکن است خطر بیماری های سیستم قلب و عروق را با افزایش کلسترول و تری گلیسرید خون به طور ناگهانی افزایش دهد . همچنین ضعف دیواره های رگی ووعملکرد بد رگ ها را افزایش می دهد . سنتز کلاژن و الاستین دیواره ی عروق به کمک انزیم هایی انجام می شود که به مس وابسته هستند .

- عملکرد سیستم ایمنی : 

حتی کمبود ضعیف مس عملکرد سیستم ایمنی را با کاهش فعال سازی سلول های T , کاهش می دهد .

- درمان با عنصر روی : 

چون استفاده طولانی مدت مقادیر بالای روی ، می تواند باعث مقدار بیولوژیکی مس در بدن شود ، بایست در زمان درمان ، مصرف مس افزایش یابد تا تعادل مس در بدن حفظ شود .

مصرف بالای مس باعث ایجاد مسمومیت می شود :

بطور عمومی عنصر مس تا مقادیر حدود ۵ میلی گرم در روز در افراد بالغ تولید مشکل نمی کند . اما در استفاده از مقادیر بالاتر از ۷ میلی گرم در روز باعث درد های شکمی ، حالت تهوع ، استفراغ ، اسهال و اسیب های کبدی می شودد. بیماری ویلسون یک بیماری ژنتیکی بسیار نادر است که در ان ترشح مس از کیسه ی صفرا دچار مشکل و باعث تجمع مس در کبد می شود . این پدیده منجر به سیروز کبدی و سایر مشکلات کبدی می شود . اگر این بیماری به موقع تشخیص داده شود و با استفاده از باند شوند ه های مس یعنی پنی سیلین همراه با روی ، به طور منظم درمان پیگیری شود ، می توان از اسیب های حاصله جلوگیری کرد .

مولیبدن :

میزان این عنصر در بدن یک انسان بالغ به طور متوسط حدود ۱۰ میلی گرم است که حدود ۶۰ ٪ ان در سیستم اسکلتی و ۲۰ ٪ در کبد وجود دارد . مولیبدن کو فاکتور اساسی در سیستم های مختلف انزیمی است که برای رفع مسمومیت ، متابولیسم و دفع ترکیبات مضر ، بسیار مهم است .

مولیبدن از جمله انتی اکسیدان هایی است که کو فاکتور اساسی برای انزیم گزانتین اکسیداز به شمار می رود . مولیبدن به گزانتین اکسیداز که در تشکیل اسید اوریک بعنوان یک انتی اکسیدان مهم در جریان خون است و در مقابله با رادیکال های ازاد و اسیب های حاصل از آنها بسیار موثر است ، کمک می کند .

سایر عملکرد های مولیبدن :

- حفاظت از تاثیرات سمی مواد شیمیایی و دارو ها :

گروهی از انزیم های شرکت کننده در این امر وابسته به مولیبدن هستند . مانند مولیبدن هیدروکسیلاز ، که برای مسمومیت و دفع ترکیبات خارجی به وسیله ی کبد بسیار مهم است و کوفاکتور ان مولیبدن است .

- متابولیسم اهن :

به نظر می رسد که وجود مولیبدن برای انتقال بهینه و ذخیره ی آهن در بافت ها ضروری و با اهمیت است .

- متابولیسم سولفور :

انزیم هلی حاوی مولیبدن ، مانند سولفات اکسیداز ، برای متابولیسم و شکست اسید های امینه حاوی سولفور ( سیستئین ، تائورین و هموسیستئین ) و تبدیل سولفیت که ترکیب سمی است به سولفات ، با اهمیت است .

شرایط بروز کمبود مولیبدن :

رژیم هایدغذایی و الگوی مصرفی جدیدی که بین مردم در جوامع صنعتی رایج است ،‌ که عمده ترین مواد مصرفی شامل کربوهیدرات های پالایش شده ، چربی و روغن بالا و محثولات گوشتی است . این مواد حاوی مقادیر اندکی مولیبدن می باشند . پالایش غلات ، میزان مولیبدن انها را تا بیش از ۴۰ ٪ کاهش می دهد . مصرف روزانه ی مولیبدن در افراد بالغ در بیشتر کشور های صنعتی حدود ۱۰۰ - ۵۰ میکرو گرم است و این در حالی است که مقدار پیشنهادی حدود ۲۵۰ - ۷۵ میکرو گرم است .

- تماس دائم و منظم با دارو ها و مواد شیمیایی که استرس اکسیداتیو و سمیت زدایی مورد نیاز بوسیله ی کبد را افزایش می دهند ، نیاز به مولیبدن را بالا می برد .

- مشکلات گوارشی که باعث اسهال و سوء جذب می شود ، می تواند از دست رفتن مولیبدن را افزایش داده و نیاز به ان را بالا ببرد . برای مثال در بیماران مبتلا به بیماری کرون بالای ۴۰۰ میکرو گرم در روز است .

منابع غذایی مولیبدن :

حدود ۹۰ -۸۰ ٪ مولیبدن موجود در مواد غذایی مصرفی به وسیله ی فرد بالغ و سالم جذب می شود . منابع غذایی حاوی مولیبدن شامل :

- آرد سویا 

- کلم قرمز 

- لوبیا سفید

- سیب زمینی 

- برنج

- اسفناج

- نخود فرنگی

- تخم‌مرغ

- لوبیا سبز

- نان سبوس دار 

- جوانه گندم 

استفاده از مولیبدن در درمان و جلوگیری از بیماری ها :

- کاهش حساسیت به سولفیت :

رژیم غذایی با مقدار کم مولیبدن حساسیت به سولفیت را افزایش می دهد . سولفیت توسط مواد خروجی برخی کارخانه ها و اگزوز ماشین ها وارد محیط زندگی ما می شود . گاهی نیز سولفیت بعنوان نگهدارنده به مواد غذایی اضافه می شود . حساسیت به سولفیت دامنه ای از علائم را سبب می شود از جمله : تنگی نفس ، درماتیت ، خارش و کهیر ، مشکل نفس کشیدن ، ورم اطراف چشم ، ورم دست و پا ، حالت تهوع و استفراغ

- محافظت علیه تاثیرات جانبی داروها و مواد شیمیایی موجود در محیط :

مولیبدن کوفاکتور شاخه ای از انزیم هاست که حفاظت انتی اکسیدانی را فراهم کرده و به سم زدایی در ترکیبات خارجی به کبد کمک می کند . بنابراین افزایش مصرف مولیبدن ، سبب حفاظت از بدن و سلول ها در برابر اسیب های حاثل از تماس با دارو ها و مواد شیمیایی موجود در محیط می شود .

- سرطان :

مولیبدن ، خطر ابتلا به سرطان ، مخصوصا سرطان مری را کاهش می دهد .

مسمومیت با مولیبدن :

به نظر می رسد که مصرف مولیبدن در مقادیر پایین تر از ۱ میلی گرم در روز ، برای افراد بالغ و سالم سمی نباشد . اما مثرف مقادیر بسیار بالای آن ( ۲۰ - ۱۰ برابر مقدار نرمالی که در رژیم غذایی است ) سبب تولید اسید اوریک شده و رسوب آن را افزایش می دهد .

سلنیوم :

سلنیوم عنصر کمیابی است که در بسیاری از سیستم های انزیمی حضور دارد .سلنیوم در تمام بافت های انسانی با غلظت متوسط حدود ۲۰ میکرو گرم تا ۱۰۰ گدم حضور دارد . البته کبد و کلیه حاوی مقادیر بالاتری هستند . سلنیوم ترکیب اساسی یک گروه آنزیمی حاوی ۴ انزیم است . به نام گلوتاتیون پراکسیدازها که احیا و غیر فعال کردن رادیکال های ازاد و سایر اکسیدان های فعال را با استفاده از گلوتاتیون به عنوان دهنده ی الکترون ، کاتالیز می کند . این انزیم ها در خون ، مایع های خارج سلولی نیز وجود دارند . این انزیم ها در داخل سلول نقش مرکزی در سیستم دفاع انتی اکسیدانی بدن را ایفا می کند .

اعمال سلنیوم در بدن :

- تعدیل عملکرد سیستم ایمنی :

سلنیوم ، تقش بسیار مهمی در سیستم ایمنی ایفا می کند . این‌عنصر ، تولید ایمونوگلوبین ها ( مانندIgG ) و فاکتور تومور نکروزیس الفا را تنظیم می کند . همچنین فعالیت سلول های سفید خون و کشنده های طبیعی (‌NK ) را افزایش می دهد .

- متابولیزم هورمون های تیروئیدی :

غده ی تیروئید ، هورمون تیروکسین (  T4 ) را ترشح کند و این هورمون را کبد و کلیه بوسیله انزیم های حاوی سلنیوم ای یدیناز نوع I به تری یدوتیرونین  ( T) ، تبدیل می شود . این تبدیل توانایی هورمون تیروئیدی را افزایش داده و در افزایش فعالیت سطحی ان بسیار با اهمیت است .

شرایط ایجاد کننده ی کمبود سلنیوم :

- غلظت سلنیوم خاک ، در مناطق مختلف جهانی متفاوت است . غلظت سلنیوم موجود در بدن گیاهان و حیواناتی که در خاک های متفاوت زندگی می کنند ، می تواند تا ۱۰۰ واحد با یکدیگر تفاوت داشته باشد . این عامل باعث می شود که سلنیوم دریافتی از طریق مواد غذایی ، تنوع وسیعی داشته باشد . 

- چون سلنیوم ، ترکیبی اساسی در ساختمان گلوتاتیون پراکسیدازها است نیمه عمر و از دست رفتن آن در زمان هایی که استرس اکسیداتیو ، افزایش یابد ، تسریع می شود . برای مثال ورزش های سنگین و یا فعالیت فیزیکی شدید ، شیگار کشیدن ، تماس زیاد با مواد شیمیایی و الاینده های محیطی ،‌جیوه ، تشعشعات و بیماری های مزمن ، نیاز به سلنیوم را افزایش می دهد .

- سوء‌جذب سلنیوم که در اثر مشکلات گوارشی ایجاد می شود ، باعث از دست رفتن سلنیوم شده و نیاز به سلنیوم را افزایش می دهد .

منابع غذایی سلنیوم :

در گوشت های سفید و غذاهای دریایی مقادیر زیاد سلنیوم یافت می شود . در غلات و گوشت قرمز این مقدار متوسط است . امت در فراورده های شیری ،‌میوه ها و صیفی جات مقدار کمی سلنیوم یافت می شود .

منابع دریافت سلنیوم شامل :

- ماهی تن

- ساردین

- جگر

- سویا

- نان سبوس دار

- گوشت گوساله

- قزل الا

- لوبیا سفید

- فراورده های شیری

سلنیوم و درمان بیماری ها :

- سرطان :

با توجه به تاثیرات سلنیوم بر روی سیستم ایمنی و عملکرد های انتی اکسیدانی ان ، دارای خاصیت ضد سرطانی است . در مناطقی از امریکا که دریافت سلنیوم مردم بالا ست ، میزان سرطان کمتر است . از سویی دیگر مشاهده شده است که مصرف مقدار زیادی از سلنیوم در افراد پیر می تواند خطر ابتلا به سرطان ریه ، روده ی بزرگ و پروستات را تا حدود ۵۰ ٪ کاهش دهد .

- مشکلات مزمن التهابی :

در بیماری هایی مانند التهاب مفاصل روماتوئیدی و بیماری های التهابی دیگر ، دریافت و مصرف بالای سلنیوم مشاهده شده است که مفید می باشد .

- بیماری های عفونی :

کمبود سلنیوم ، به خاطر افزایش حساسبت و امادگی بدن ، امکان ابتلا به عفونت های ویروسی را افرایش نی دهد . همچنین کمبود سلنیوم امکان مرگ حاصل از ویروس ایدز را افزایش می دهد .

- بیماری های قلبی :

کمبود شدید سلنیوم همراه با کمبود ویتامین E و عفونت های ویروسی باعث بروز بیماری قلبی و کاردیومیوپاتی می شود . این‌مشکلات در افراد جوان و بیشتر در زنان جوان دیده می شود . در افرادی که مشکلات قلبی کرونری داشتند ، سطوح سلنیوم خون شان پایین است و مصرف مقادیر بالای سلنیوم برای انها مفید است .

- کم کاری غده ی تیروئید :

کمبود سلنیوم ، فعال سازس سطحی هورمون های تیروئیدی را کاهش داده و باعث بروز مشکل می شود . مصرف مقادیر کافی از سلنیوم در بهبود این مشکل بسیار موثر است .

- کاهش سطوح فلزات سنگین در بدن :

سلنیوم از جمع شدن مزمن سرب و جیوه ، در بدن جلوگیری می کند . این فلزات از منابع محیطی الوده مانند هوا ، غذا و اب وارد بدن می شوند .

مسمومبت با سرب :

مصرف روزانه تا حدود ۵۰۰‌میکروگرم در روز در افراد بالغ مشکل ایجاد نمی کند . امت مفادیر بالاتر از ۹۰۰ میکروگرم در روز با عوارضی نظیر : حالت تهوع ، استفراغ ،‌ کاهش مو ، تغییرات ناخن و خستگی همراه است .

برچسب ها: ریز مغذی
0 نفر این پست را پسندیده اند. این مطلب را به اشتراک بگذارید:
به اشتراک بگذارید در :
نظر خود را بنویسید

برای ارسال دیدگاه ابتدا باید وارد شوید.