سیاه دانه با نام علمی Nigella sativa که به آن شونیز هم می گویند. گیاه دارویی از خانواده گیاه آلاله است که در سراسر دنیا کاربرد دارویی دارد. ارتفاع این گیاه یک ساله بین ۲۰ تا ۹۰ سانتیمتر است و کپسول میوه آن تعداد زیادی دانه سفید سه ضلعی دارد. پس از اینکه میوه رسید، باز شده و دانه های داخل آن در معرض جریان هوا سیاه می شود. از این دانه ها به عنوان دارو یا ادویه استفاده می کنند.
سیاهدانه داروی گیاهی طبیعی پرکاربرد و محبوبی است که به عنوان چاشنی، ماده معطر، ادویه و ضد نفخ استفاده می شود. طب سنتی هم با توجه به خواص سیاه دانه بر مصرف آن به عنوان داروی ادرار آور، اشتها آور، عرق آور، تقویت کننده کبد و هضم کننده تاکید دارد.
به گفته یک سایت علمی-پزشکی کاهش چربی شکم، تقویت حافظه کاهش فشارخون بهبود درد های مفصلی و سردرد های عصبی بهبود سلامت قلب و کنترل دیابت از دیگر خواص سیاه دانه هستند. این گیاه فواید بیشماری دارد که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره خواهیم کرد.
اگر برای درمان مشکل خود می خواهید از سیاهدانه استفاده ،کنید حتما قبل از مصرف با دکتر طب سنتی مشورت کنید.
سیاهدانه یکی از شناخته شده ترین گیاهان دارویی است که از آن برای درمان بیماری های مختلف استفاده می شود. این گیاه به دلیل پراکندگی گسترده ای که در دنیا دارد توانسته به عنوان یکی از گیاهان دارویی که تحقیقات گسترده ای بر روی آن شده شناخته شود. از این رو در دنیای مدرن ،امروزی اطلاعات گسترده ای در مورد خواص بی نظیر سیاهدانه داریم. جالب است که سیاهدانه یک گیاه شهد زا است که زنبور عسل علاقه زیادی به نوشیدن شهد آن دارد و عسل تولید شده از سیاهدانه از جمله عسل های تیره و پرطرفدار است. هر چند که عسل سیاهدانه از جمله عسل های کمیاب است و عموما قیمت بالایی نیز دارد.
سیاه دانه با نام علمی Nigella sativa گیاهی است یک ساله که گفته می شود بومی جنوب غرب آسیا است. سیاهدانه را از خانواده آلاله ها می دانند. از گذشته ایران اطلاعات زیادی در مورد سیاه دانه و مصرف آن وجود دارد و از دیر باز در طب سنتی ایرانی مورد توجه بوده است. در کشورهای مختلف حوزه خلیج فارس نیز از سیاهدانه به وفور استفاده می شود. با این حال امروزه سیاهدانه را در تمام نقاط دنیا می بینیم.
سیاه دانه با نام های دیگری مثل شونیز، سنوخ سیاه ،کمون، هندی کمون اسود و... یاد می شود. در ایران سیاهدانه را بیشتر می توانیم در اصفهان و اراک پیدا کنیم که به صورت خودرو می روید. دشت هایی از سیاهدانه در این دو استان به وفور وجود دارد. قرارگیری زنبورستان در نزدیکی دشت سیاهدانه کمک می کند تا زنبوردار عسل سیاهدانه برداشت کند.
اما اگر بخواهید از ویژگی های ظاهری سیاهدانه بدانید، باید گفت سیاهدانه گیاهی است یکساله و این یعنی این گیاه از زمان ایجاد تا تولید دانه، یکسال به زمان نیاز دارد و بعد از ان نیز از بین می رود گرده افشانی برای سیاهدانه اهمیت دارد تا سیاهدانه های جدید به جای آن برویند. از این رو است که با شهد خود، زنبورها را جذب می کند تا عملیات گرده افشانی به خوبی انجام شود.
گیاه سیاهدانه ارتفاعی بین 30 تا 70 سانتی متر دارد. ساقه های سیاهدانه عموما بیشتر از 60 سانتی متر ارتفاع پیدا می کنند. برگ های این گیاه دارای بریدگی هایی هستند که جذابیت خاصی به آنها می بخشد.
گل های سیاهدانه رنگ های مختلفی دارند. از سفید تا فیروزه ای گستره رنگ گل های زیبای سیاهدانه است. به گونه ای که در بسیاری از کشورهای دنیا از سیاهدانه به عنوان گیاهی مناسب برای کاشته شدن در اطراف باغات یاد می‌شود. این گل ها غلاف خاصی دارند که به زیبایی آن افزوده است. شهد سرشاری در این غلاف قرار گرفته که زنبورها را به خود جذب می کند.
دانه سیاهدانه اما مهمترین قسمت این گیاه است. بیشترین استفاده دارویی از دانه این گیاه صورت می گیرد. دانه ای سیاه رنگ که خواص متعددی را به خود اختصاص داده و از این رو این گیاه ساده را به گیاهی دارویی تبدیل کرده است این دانه در واقع بذر سیاهدانه است و برای کاشت گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.
یکی از خواص شناخته شده سیاهدانه، خاصیت مقابله گری آن با ویروس، قارچ و باکتری است. تحقیقات گسترده ای برای اثرگذاری این ماده بر روی پیشگیری از آنفولانزا و پیشگیری از کرونا به عمل آمده است. برخی اطبا طب سنتی حتی از ترکیب عسل طبیعی و سیاهدانه با عنوان دوسین برای پیشگیری از انفلونزا سخن به میان می آورند که هنوز به اثبات علمی نرسیده است.
خواص ضد سرطانی سیاهدانه نیز در برخی مجامع علمی به اثبات رسیده است. در یک مورد علمی نشان داده شده که مصرف منظم سیاهدانه مانع از پیشرفت سرطان لوزالمعده می شود. تحقیقات گسترده ای در مورد اثر سیاهدانه بر روی برخی سرطان های دیگر مثل معده، روده ،پستان ریه و... در حال اجراست با این حال در طب سنتی از این ماده برای مقابله با سرطان نیز استفاده فراوان می شود.
عصبی مانند افسردگی از شایع ترین بیماری ها در سطح جهان است. این بیماری عمدتاً تحت تأثیر فعالیت کم در انتقال دهنده های عصبی به وجود می آید.
استرس به عنوان شروع کننده ی بیماری افسردگی شناخته می شود و این مسئله چیزی است که پزشکان طب سنتی در مراجعین خود مشاهده کرده اند.
در میان گیاهان دارویی امیدوارکننده، سیاه دانه با پایه تاریخی و مذهبی برای مدیریت افسردگی و بسیاری از اختلالات عصبی دیگر مفید است.
این گیاه یک درمان کننده طبیعی خواب است که باعث بهبود اختلالات خواب می شود. افراد مبتلا به بی خوابی می توانند یک ساعت قبل از خواب یک قاشق چایخوری عسل و سیاه دانه را مصرف کنند.
خواص ضدالتهابی روغن سیاه دانه به کاهش علائمی مانند سوءهاضمه، حالت تهوع، نفخ، استفراغ، اسهال یا یبوست کمک می کند.
از گذشته برای کاهش و تنظیم فشار خون از سیاهدانه استفاده می شد. خوشبختانه تحقیقی علمی نیز در این باره انجام شده که نشان داد بعد از 2 ماه مصرف منظم سیاه دانه گروه های هدف با تنظیم فشار خون بالا مواجه بوده اند. البته توجه داشته باشید که دوز مصرف سیاهدانه برای فشار خون بسیار حساس است و نباید خودسرانه مصرف شود چرا که خطرات بیشتری دارد.
قبل از هرگونه مصرف درمانی با پزشک طب سنتی مشورت شود.
طبع گرم سیاهدانه باعث می شود تا این ماده طبیعی برای تقویت قوای جنسی گزینه ای مطلوب باشد. افرادی که با سردمزاجی یا مشکلات جنسی مواجه هستند، مصرف سیاهدانه می تواند باعث بهبود مشکلات شان شود.
در کنار تقویت قوای جنسی و رفع مشکلات، این ماده طبیعی اثراتی نیز برای رفع ناباروری دارد.
این روزها در مورد تقویت قوای ایمنی بدن زیاد می شنویم . اکثر افراد در هر سنی به فکر تقویت قدرت سیستم ایمنی بدن خود هستند تا در برابر ویروس های مختلف جهش یافته ای که هر از چندگاهی خود را نمایان می کنند، ایمن شوند. سیاهدانه یکی از گزینه های فوق العاده عالی برای تقویت سیستم ایمنی بدن است.
به نظر می رسد معجون دوگانه عسل و سیاهدانه با نسبت مشخص که به آن دوسین گفته می شود، یک معجون تمام عیار برای تقویت سیستم ایمنی بدن است. این معجون نظر بسیاری از کارشناسان علمی در دنیا را به خود جلب کرده و توانسته به عنوان ماده ای دارویی برای تقویت سیستم ایمنی بدن به ویژه برای پیشگیری از بیماری های ویروسی مانند کرونا، مورد توجه قرار گیرد.
شواهد در مورد اثربخشی سیاه دانه برای کلسترول بالا متناقض است. برخی تحقیقات نشان میدهد که مصرف سیاه دانه ی کامل و له شده (۱) گرم دو بار در روز، قبل از غذا به مدت ۴ هفته باعث کاهش کلسترول می شود.
طبق نظر متخصص طب سنتی مصرف عصاره این گیاه دو بار در روز به مدت هشت ،هفته کمی فشارخون را در برخی افراد کاهش می دهد.
مصرف سیاه دانه دو بار در روز به مدت شش هفته ممکن است کلسترول تام، لیپوپروتئین (Lipoprotein) و سطح قند خون را در افراد مبتلا به سندروم متابولیک کاهش دهد.
استفاده ی عصاره این گیاه به صوررت خوراکی سه بار در روز به مدت دو هفته ممکن است علائم ترک مواد مخدر را کاهش دهد.
طبع گرم سیاهدانه کمک می کند تا مشکلات روحی ایجاد شده تا جای ممکن درمان شود به ویژه برخی بیماری های روحی مثل افسردگی که از نظر طب سنتی به دلیل سردی مغز ایجاد می شوند با مصرف سیاهدانه قابل درمان هستند. اگر می خواهید از شر بیماری های روحی با مصرف مواد غذایی و دارویی خلاص شوید حتما سیاهدانه را امتحان کنید.
رفع مشکلات پوستی یکی از خواص سیاهدانه است. به ویژه اگر دچار حساسیت و اگزما هستید، مصرف خوراکی یا موضعی سیاهدانه می تواند برای مقابله با این بیماری ها موثر باشد.
هرچند مصرف سیاه دانه روی هموگلوبین، هماتوکریت، گلبولهای سفید و قرمز، فیبرینوژن و فاکتور انعقادی ۷۱۱ تاثیر نمی گذارد، اما میزان پلاکت خون را افزایش می دهد و باعث بالارفتن خاصیت انعقاد خون می شود.
وجود ماده تیموکینون در این گیاه به خاطر خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد التهابی از پوکی استخوان جلوگیری کرده و به درمان آن کمک می کند. نتایج آزمایش های علمی روی حیوانات نشان می دهد مصرف سیاه دانه به همان اندازه مصرف کلسیم روی پوکی استخوان تاثیر مثبت می.گذارد. بهترین روش برای جلوگیری و درمان پوکی استخوان مصرف سیاهدانه همراه با عسل است.
مصرف عصاره این گیاه از انباشته شدن کریستال های اگزالات کلسیم در کلیه جلوگیری می کند؛ به علاوه اینکه باعث خردشدن سنگ کلیه می شود. علت خواص سیاه دانه برای سنگ کلیه مشخص نیست اما شاید خاصیت ضد التهابی و ضدچربی سیاهدانه و تاثیرش روی فرایند تخریب سلولی می تواند عامل اصلی مفید بودن این گیاه برای سنگ کلیه باشد.
طبع گرم سیاه دانه باعث شده که این گیاه گزینه فوق العاده ای برای درمان بیماری های مختلف باشد. برای مثال چکاندن روغن آن در ناف و ماساژ ناف با این روغن باعث درمان سرماخوردگی، رفع ترک لب، درمان یبوست، بهترشدن پوست، تسکین درد گوش و بهبود ناباروری می شود.
اگر دچار مشکلات پوست و مو هستید یا ریزش مو دارید، می توانید از خواص این گیاه برای مو بهره مند شوید. در سال های اخیر حتی محصولات مراقبت مو و شامپوها هم سراغ استفاده از روغن سیاه دانه رفته اند. مصرف این روغن علاوه بر جلوگیری از ریزش مو، روند ریزش را متوقف کرده و باعث رشد مجدد موها می شود. سیاهدانه با بهبود گردش خون در پوست سر تنظیم چربی پوست سر و درمان بیماری های پوست سر برای مو مفید است. می توانید ۲ تا ۳ بار در هفته موها و پوست سر خود را با روغن سیاه دانه ماساژ دهید و ۳۰ دقیقه بعد با شامپو بشویید.
وجود فیبر فراوان در این گیاه باعث کاهش اشتهای فرد و تثبیت قند خون می شود، فرایندی که نتیجه اش کاهش چربی های شکمی خواهد بود. همین خواص سیاه دانه برای لاغری است که باعث محبوبیت مصرف آن در بین خانم ها شده است؛ با مصرف این گیاه دارویی میل به برنج شیرین جات و نان در فرد کمتر می شود و با کنترل اشتها می توان به لاغری و کاهش وزن یک تا دو کیلوگرمی در ماه رسید. برای بهره مندی از خواص سیاهدانه برای لاغری باید روزی یک تا سه قاشق غذاخوری از آن را میل کنید.
البته قبل از مصرف سیاهدانه برای لاغری حتما با یک پزشک طب سنتی مشورت کنید.
وجود ترکیبات فلاونوئید، ترین ها، ویتامین های A ،B و C در سیاه دانه خاصیت ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی به این ماده بخشیده که برای درمان زخم های معده و بیماری های دستگاه گوارش مفید است. از دیگر خواص سیاه دانه برای مشکلات معده می توان به کاهش زخم و التهاب معده و محافظت از بافت معده اشاره کرد. افزون بر اینکه اسید استیک موجود در سیاه دانه میتواند به ترمیم زخم معده و بهبود مشکلات معده کمک کند.
کاهش فشارخون، پایین آمدن سطح کلسترول، پیشگیری و درمان سرطان و تقویت سیستم ایمنی بدن از جمله خواص سیاه دانه برای زنان هستند. به علاوه اینکه مصرف سیاه دانه برای جلوگیری از بارداری، افزایش شیر در دوران شیردهی هم مفید بوده و قاعده آور است. حل مشکل تنبلی تخمدان درمان چاقی جوش و آکنه و درمان عفونت های بانوان از دیگر خواص سیاه دانه برای زنان به شمار می رود.
استفاده از روغن سیاهدانه برای خانم های باردار مناسب نیست؛ چرا که مصرف آن به صورت خوراکی یا موضعی روی انقباضات رحمی تاثیر می گذارد و احتمال سقط جنین یا زایمان زودرس دارد. طب سنتی بر مصرف سیاه دانه برای بارداری و تخمک گذاری تاکید دارد در واقع مصرف سیاهدانه برای بارداری و تخمک گذاری همان تاثیر اسید فولیک را دارد برای درمان نازایی هم مصرف سیاهدانه توصیه می شود.
قبل از مصرف با پزشک طب سنتی مشورت کنید.
روغن این گیاه سرشار از اسید اولئیک امگا ۹ و اسید لینولئیک امگا ۶ است. محتوای درون این گیاه آن را به یک آنتی اکسیدان قوی تبدیل می کند.
خواص ضد التهابی قوی و میزان بالای ویتامین E موجب کاهش سیاهی زیر چشم می شود.
سیاه دانه به طور قابل توجهی از ایجاد زخم معده ی ناشی از نکروز جلوگیری می کند. همچنین شدت زخم معده و ترشح اسید معده را بهبود می دهد.
- استفاده از روغن سیاهدانه برای خانم های باردار مناسب نیست؛ چرا که مصرف آن به صورت خوراکی یا موضعی روی انقباضات رحمی تاثیر می گذارد و احتمال سقط جنین یا زایمان زودرس دارد. طب سنتی بر مصرف سیاه دانه برای بارداری و تخمک گذاری تاکید دارد در واقع مصرف سیاهدانه برای بارداری و تخمک گذاری همان تاثیر اسید فولیک را دارد برای درمان نازایی هم مصرف سیاهدانه توصیه می شود.
● مصرف سیاه دانه در کودکان:
تحت هیچ شرایطی نباید به کودکان بیشتر از مقادیر توصیه شده سیاه دانه بدهید.
● اختلالات خونریزی:
این گیاه ممکن است روند لخته شدن خون را کم کند و خطر خونریزی را افزایش دهد.طبق تحقیقات انجام شده این گیاه اختلالات خونریزی را بدتر می کند.
● قند خون:
سیاه دانه سطح قند خون را در برخی افراد کاهش می دهد. اما باید مراقب باشید که سطح قند خون، بیش از اندازه پایین نیاید و اصطلاحاً دچار هیپوگلیسمی نشوید.
پس اگر دیابت دارید و از این گیاه استفاده میکنید به صورت مداوم سطح قند خون خود را کنترل کنید.
● فشارخون پایین:
همان طور که در قسمت بالا گفته شد، این دانه ی ارزشمند برای افرادی که فشارخون بالا دارند مفید است اما کسانی که فشارخون آنها پایین است باید در مصرف این گیاه احتیاط کنند.
● جراحی:
سیاه دانه با جلوگیری کردن از لخته شدن خون و کاهش قند خون باعث خواب آلودگی در برخی افراد می شود. در نتیجه خطر خونریزی را افزایش می دهد و در روند بیهوشی عمل ،جراحی اختلال ایجاد می کند.
حداقل دوهفته قبل از عمل جراحی مصرف این گیاه را متوقف کنید.
به دلیل آن که داروهای دیابت و سیاه دانه هر دو باعث کاهش قند خون می شوند. این امکان وجود دارد که فرد دچار افت شدید قند خون شود؛ بنابراین باید دوز داروی دیابت تغییر کند. بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
- کسانی که داروهای سرکوب کننده ایمنی را مصرف میکنند باید در خوردن این گیاه احتیاط کنند. سیاه دانه ممکن است سیستم ایمنی بدن را تقویت کند و این مسئله اثربخشی داروهای کاهش دهنده سیستم ایمنی را کم می کند.
- سیاه دانه ممکن است باعث جلوگیری از لخته شدن خون شود؛ بنابراین مصرف این گیاه به همراه داروهای ضدانعقاد خون احتمال کبودی و خونریزی را بالا می برد.
-مصرف سیاه دانه با داروهای کاهش فشارخون، باعث افت بیش از حد فشارخون می شود. پس اگر از این نوع داروها استفاده می کنید، میزان خوردن این گیاه را کم کنید.
- سیاه دانه ممکن است باعث خواب آلودگی و کاهش هوشیاری شود. داروهایی که باعث خواب آلودگی می شوند آرام بخش نام دارند. استفاده این گیاه به همراه آرام بخش موجب کسلی و خواب آلودگی بیشتر می شود.
- سیاه دانه می تواند سطح پتاسیم را کاهش دهد. همچنین قرص های ادرار آور هم سطح پتاسیم را کم می کنند. پس مصرف این دو باهم سطح پتاسیم را بسیار پایین می آورند.
- داروهای که سطح سرتونین (Serotonin) را در مغز افزایش می دهند با سیاه دانه تداخل دارد. این گیاه سطح سرتونین را بالا می برد و نباید با داروهایی که همین اثر را دارند مصرف شود. این مسئله ممکن است عوارض جانبی جدی از جمله
مشکلات قلبی تشنج و استفراغ ایجاد کند.
