بیماری سلیاک مشکل خود ایمنی است که به پوشش روده کوچک آسیب می رساند. گلوتن که پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار است نشانه های این بیماری را تحریک می کند. در حال حاضر درمان قطعی برای بیماری سلیاک وجود ندارد به همین دلیل افراد مبتلابه این بیماری باید از رژیم غذایی پیروی کنند که گلوتن در آن کاملاً محدود شده باشد. خوردن مقدار کم گلوتن در فرد مبتلابه بیماری سلیاک به روده کوچک آسیب می رساند. حتی اگر نشانه های آن را هم نداشته باشد. افراد مبتلابه این بیماری باید از مصرف گلوتن پرهیز کنند. اما پیروی از رژیمی بدون گلوتن کار خیلی آسانی نیست تقریباً از هر ۲۵۰ نفر یک نفر سلیاک دارد، ولی فقط ۱ نفر از هر ۱۰ نفر ممکن است تشخیص داده شود و از بیماری خودآگاه باشد. بعضی از این بیماران، بیماری خفیفی دارند و ممکن است علائمی نداشته باشند یا فقط علائم خفیفی از خود نشان دهند.
بیماری سلیاک یا اسپروی سلیاک یک اختلال خود ایمنی روده باریک با زمینه ژنتیکی( ارثی) است. در این بیماری گوارشی پرزهای روده باریک آسیب دیده و در جذب مواد اختلال دارد در صورتی که بیماران مبتلابه سلیاک پروتئینی از دسته گلوتن (gliadin) که در برخی از غلات مانند گندم، جو، چاودارو گاه جوی دوسر وجود دارد را مصرف کنند دچار علائم عدم تحمل می شوند. ظاهراً ورود گلوتن به سلول های پرزهای روده موجب پاسخ سیستم ایمنی می شود. واکنش التهابی ایجاد شده موجب تحلیل پرزهای روده (villous atrophy) و کاهش فعالیت آنزیم های روده می شود. چون بخش عمده ای از جذب مواد غذایی در روده در پرزهای روده انجام می گیرد، تخریب پرزها موجب سوء جذب می شود. اغلب موارد بیماری سلیاک ژنتیکی هستند. بیماری سلیاک واگیردار یا سرطانی نیست. این بیماری معمولاً به هنگام دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی دو هفتگی تا یک سالگی آغاز می شود. امکان دارد علائم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن می کند.
در بزرگ سالان علائم ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند. شیوع سلیاک در اروپا و آمریکای جنوبی ۰/۲۸ درصد است. تخمین زده شده که حدود %۸۰ بیماران مبتلابه سلیاک بیماری شان تشخیص داده نمی شود. بیماری سلیاک همچنین به نام های اسپروی غیر حاره ای و بیماری روده باریک حساس به گلوتن هم نامیده می شود. گاهی اوقات ممکن است بیماری سلیاک با بیماری سندروم روده تحریک پذیر اشتباه گرفته شود که در صورت تشخیص اشتباه، بیمارانی که درمان های مرتبط با سندروم روده تحریک پذیر را دریافت کنند، بهبود نخواهند یافت. بیماری سلیاک یک بیماری مادرزادی است که به علت عدم تحمل به گلوتن ایجاد می شود. گلوتن پروتئینی است که در اغلب غلات وجود دارد البته مواردی چون سابقه خانوادگی بیماری سلیاک حاملگی و سایر آلرژی ها تشدید کننده علائم این بیماری است.
بیماری سلیاک نوعی اختلال مزمن است. علائم آن از خفیف تا شدید درگذر زمان تغییر می کند و در هر فرد می تواند به شكل متفاوتی دیده بشود. برخی از افراد فاقد نشانه ای خاص و گاهی نیز علائم خود را علی رغم وجود بیماری دیر نشان می دهند. برخی از علائم بیماری سلیاک از این قرار است:
- بروز علائمی در دستگاه گوارش مانند دردهای شکمی
- اسهال، حالت تهوع، استفراغ ونفخ شكم.
- بوی چرک در مدفوع با چربی اضافه در آن موسوم به مدفوع چرب
- درد استخوان و مفصل
- افسردگی کج خلقی و حملات پانیک
- ضعف بدن و خستگی
- به سادگی دچار کبودی و خون دماغ شدن
- احتباس مایعات
- ناباروری
- گرسنگی دائمی
- کم خونی و فقر آهن
- سوءتغذیه و فقر مواد مغذی مانند کمبود ویتامین K، کمبود ویتامین D و کمبود ویتامین B۱۲
- ایجاد زخم دهان و تغییر رنگ دندان ها
- تحلیل رفتن ماهیچه ها ضعف و درد در آنها
- آسیب رسیدن به اعصاب که باعث مورمورشدن پاها می شود.
- وجود خون در ادرار وخون در مدفوع
برخی از افراد دچار نوعی تحریک و خارش پوستی به نام درماتیت هرپتی فرمیس می‌شوند. در این حالت قسمت هایی از بدن مانند آرنج ها، زانوها، شانه ها، باسن و صورت ملتهب و قرمز می شوند بیماری سلیاک باعث جذب نشدن مواد مغذی و سوءتغذیه نیز می شود و می تواند به روده ی بزرگ و سایر اندام ها آسیب جدی وارد کند بسیاری از بزرگسالان با علائم خفیف تر، دچار خستگی و کم خونی می شوند یا ممکن است فقط دچار ناراحتی های شکمی مبهم مانند نفخ، اتساع شکم و گاز اضافی بشوند تنوع علائم بیماری می تواند به عوامل زیر وابسته باشد:
• مدت زمانی که هر فرد شیر مادر مصرف کرده است. علائم در این افراد با تعویق خود را نشان خواهند داد.
• مقدار گلوتن مصرف شده
• سنی که فرد در آن مصرف گلوتن را آغاز کرده است.
• سطح آسیبی که روده ی کوچک دیده است.
• این بیماری در کودکان و نوزادان به شکل مشکلات روده خود را را نشان می دهد مثلاً باعث تحریک پذیری، اسهال و اختلال در رشد و نمو می شود .
کودکان مبتلا به بیماری سلیاک بیشتر ازبزرگسالان در معرض مشکلات گوارشی هستند. علائم انها شامل:
• تهوع و استفراغ
• اسهال مزمن
● شکم متورم
● یبوست
● گاز معده
● مدفوع بی رنگ و بدبو
همچنین ناتوانی در جذب مواد مغذی ممکن است منجر به علائم زیر شود:
● عدم رشد برای نوزادان
● آسیب به مینای دندان
● کاهش وزن
● کم خونی
● تحریک پذیری
● کوتاهی قد
● بلوغ با تأخیر
علائم عصبی از جمله اختلال کمبود توجه و بیش
فعالی (ADHD)، اختلالات یادگیری، سردرد، عدم
هماهنگی عضلات و تشنج.
در حال حاضر بهترین روش مقابله با سلیاک رعایت رژیم غذایی مناسب است. به این دلیل که پرهیز از گلوتن تنها روش درمانی است که تا به امروز توصیه می شود. واکنش به رژیم بدون گلوتن تا درصد بالایی به شخص بستگی دارد. برخی افراد پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی خود بلافاصله احساس التیام در بدن دارند و برخی دیگر نیز تا ماه ها هنوز درگیر هستند. اگر شما جزو گروه دوم هستید پزشک باید بررسی کند که آیا از بیماری دیگری در کنار سلیاک مانند عدم تحمل لاکتوز یا سندرم روده تحریک پذیر رنج می برید یا خیر.
غذاهایی که بیماران مبتلا به سلیاک باید از آن
پرهیز کنند عبارتند از:
- گندم و تمام مواد غذایی در ارتباط با آن
- جو
- چاودار
- تریتیکاله ( چاودُم )
- مالت از جمله شیره، عصاره و سرکه مالت
- مخمر آب جو
- نشاسته گندم
این مواد غذایی باید به خاطر سپرده شوند تا در هنگام خرید مواد غذایی به برچسب روی آنها توجه شود، اما غذاهای خاصی هستند که مسلما در آنها گلوتن به کار رفته است. متخصصان توصیه می کنند، از این غذاهای فرآوری شده استفاده نکنید، مگر اینکه برچسب بدون گلوتن داشته باشند. در هنگام بررسی مواد غذایی حتما حواستان باشد که برچسب بدون گلوتن را داشته باشند و فقط به برچسب بدون گندم اکتفا نکنید. بعضی از این غذاها که تیاز به دقت بیشتر دارند عبارتند از:
• آب جو
• نان
•دسرهایی مانند کیک کوکی و پای
• غلات صبحانه
• کراکر و چیپس سیب زمینی با چاشنی
• سیب زمینی سرخ کرده
• پاستا
• گوشت های فرآوری شده از قبیل هات داگ
سوسیس و کالباس
• سس
• سالاد
• سوپ ها
• دیگر سس ها
همچنین باید منابع پنهان گلوتن را نیز در نظر بگیرید که موارد زیر را شامل می شود :
• داروها
• ویتامین ها و مکمل ها
• رژ لب و برق لب
• تخم مرغ در رستوران ها ( برخی از رستوران
ها به تخم مرغ های مخلوط کره پنکیک اضافه
می کنند. )
• خمیر بازی که ممکن است به همراه فرزندتان
با آن بازی کنید.
•خمیر دندان و دهان شویه
مقدار کمی گلوتن سبب تحریک علائم در افراد مبتلا می شود. بنابراین وقتی فرد بیرون از خانه غذا میل می کنید، باید مراقب باشید. برای مثال حتی اگر می خواهید غذای سرخ کردنی بدون گلوتن هم سفارش دهید، ابتدا از کسی که در رستوران دانش کافی دارد بپرسید چگونه غذا را سرخ کردند. اگر این غذا در روغن غذاهای دیگر سرخ شده باشد سبب مشکل می شود. بسیاری از رستوران ها تنها یک سرخ کن دارند.
علاوه بر روش درست کردن غذا باید درباره مواد تهیه شده آن نیز سوال کنید. این کار کمک می کند مسئولان رستوران متوجه شوند شما رژیم خاصی را دنبال می کنید و سلامت شما مهم
است.
بسیاری از داروها دارای گلوتن هستند چون نقش فیلتر یا اتصال دهنده را بازی می کنند. به
همین دلیل افراد مبتلا به سلیاک در مورد داروها نیز مشکلاتی را دارند. در حال حاضر داروها روی بسته خود به استفاده از گلوتن اشاره نمی کنند. گاهی حتی سازنده ها خود نیز نمی دانند. بنابراین وقتی بیمار مبتلا به سلیاک می پرسد آیا این دارو را مصرف کنم؟ جواب صادقانه این است که مطمئنم نیستم. اگر دارو برای سلامت بیمار اهمیت داشت حتما استفاده از آن توصیه می شود. سپس پزشک با آزمایش آنتی بادی ها متوجه بروز علائم می شود و تصمیم می گیرد که ادامه مصرف درست است یا خير.
از مشکلات همراه با بیماری سلیاک، کمبود مواد مغذی است. شدت واکنش های التهابی در روده و اینکه چه مقدار از روده تحت تاثیر قرار گرفته است روی جذب مواد مغذی در بدن فرد تاثیر دارد. افراد مبتلا به سلیاک معمولا دچار کمبود تعدادی از ویتامین ها و مواد معدنی هستند و شایع ترین موارد شامل B۱۲، کلسیم و ویتامین D می شود. در کنار این موارد گاهی کمبود زینک، اسید فولیک و کرانیتین ( ماده مغذی برای کمک به تولید انرژی در بدن ) نیز دیده می شود.
مشکلات با درشت مغذی ها نیز ممکن است خود را نشان دهند در بدترین حالات بیماری سلیاک بدن فرد مبتلا به خوبی چربی ها را هضم یا جذب نمی کنند. بنابراین ممکن است دچار اسهالی سرشار از چربی شوند. در چنین مواردی فرد به خوبی کالری جذب نمی کند. در نتیجه کاهش وزن و سوء تغذیه تبدیل به نگرانی اصلی می شود.
کمبود آهن نیز از موارد مهم است بسیاری از افراد پس از بروز اولین نشانه های بیماری سلیاک دچار کمبود آهن می شوند. وقتی فرد دچار کمبود آهن خفیف می شود از او آزمایش سلیاک می گیرند.
اولین راه برای درمان سلیاک دنبال کردن رژیم غذایی بدون گلوتن است. بهتر است با متخصص تغذیه مسلط به بیماری سلیاک مشورت کنید این فرد در رژیم تغییرات لازم را ایجاد می کند و دچار کمبود موادمغذی نخواهید شد.
با توجه به خطر قرار گرفتن در معرض گلوتن و لیست غذاهای نگران کننده باید بدانید غذاهایی نیز هستند که می توانید با خیال راحت و بدون نگرانی از داشتن گلوتن انها را مصرف کنید. لیست غذاهای زیر می توانند اساس تنظیم رژیم غذایی تان باشند.
- میوه ها و سبزیجات
- لوبیاها و عدس ها
-آجیل ها و دانه ها
- تخم مرغ و گوشت قرمز و ماهی تازه ( غیر فرآوری شده )
- محصولات لبنی ( حتما برچسب روی مواد را
بخوانید )
- گندم سیاه
- ذرت
- برنج و آرد سیب زمینی
- بذر کتان
- سویا
برای کمک به دریافت مجدد ویتامین ها و مواد
معدنی پزشکان معمولا غذاهای سرشار از مواد
مغذی و مکمل های مناسب بیماران مبتلا به
سلیاک را توصیه می کنند. در ادامه متناسب با ویتامین ها و مواد معدنی منبع غذایی به شما
معرفی می کنیم.
گوشت قرمز ( همیشه از گوشت های
غیر فرآوری شده استفاده کنید ). اسفناج،
لوبيا سفید، شکلات تلخ، عدس، توفو، نخود و بادام هندی .
محصولات لبنی غنی شده با ویتامین D ( شیر، ماست ) ، شیرهای غیر لبنی غنی شده با ویتامین D ( سویا، بادام ) ، آب پرتقال فرآوری شده ساردین، سالمون و ماهی های چرب
لبنیات، شیر غیر لبنی، سالمون،
ساردین ،کلم بروکلی ،چای، توفو، آب پرتقال
غنی شده، پرتقال و انجیر خشک
دانه آفتابگردان،لوبیاها، عدس ها، اسفناج، قارچ، مرغ، بروکلی و مارچوبه
گوشت قرمز، گوشت مرغ تیره و بادام هندی.
اگر تشخیص داده شد در صورت ابتلا به سیلیاک، دچار کمبود مواد مغذی هستید، ممکن است پزشک برخی مکمل های زیر را توصیه کند. به یاد داشته باشید همین که کمبود مواد مغذی را جبران کردید و روده بهبود یافت، دیگر نیازی به دریافت مکمل خاص آن ویتامین یا ماده معدنی ندارید. بسیاری از مواد مغذی مکانی برای ذخیره شدن در بدن دارند. همین که ذخایر آنها را پر کردید می توانید مکمل را کنار بگذارید.
باید به صورت دوره ای تحت نظر پزشک باشید تا مطمئن شود بدن به خوبی تغذیه می شود. تنها زمانی از مکمل ها استفاده کنید که پزشک تان توصیه کرده باشد. پزشک ممکن است این موارد را تجویز کند :
●آهن
● ویتامین D
● کلسیم
● زینک
● مولتی ویتامین
شاید بپرسید اصلا از کجا بفهمیم که ممکن
است به سلیاک مبتلا باشیم؟
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر اسهال یا ناراحتی گوارشی دارید که بیش از دو هفته طول کشیده حتما با گوارش مشورت کنید
همچنین اگر نگران کودک تان هستید، چون رنگ پریده به نظر می رسد یا رشد نمی کند یا اینکه مدفوع حجیم و بدبو دارد حتما به پزشک مراجعه کنید.
به این نکته توجه کنید که سلیاک معمولا دلایل ارثی و ژنتیکی دارد و معمولا در خانواده هایی دیده می شود که زنینه ی ارثی ان را دارند . بنابراین اگر در خانواده شما کسی به این بیماری مبتلاست، از پزشک بخواهید آزمایش های لازم را درباره شما نیز انجام دهد. این آزمایش ها برای تشخیص سلیاک انجام می شوند که در ادامه درباره آن توضیح خواهیم داد.
آزمایش های تشخیصی بیماری سلیاک شامل موارد زیر است:
• آزمایش خون
• بیوپسی از روده کوچک ( نمونه برداری از روده
کوچک)
پزشک برای شما یک آزمایش خون تجویز می کند تا آنتی بادی های موجود در خون شما را بررسی کند. وقتی قرار است که آزمایش خون بدهید، لازم است که گلوتن را در رژیم غذایی خود داشته باشید تا نتیجه دقیقی را از آزمایش به دست آورید.
اگر آنتی بادی بیماری سلیاک در خون شما وجود داشته باشد، پزشک برای تان نمونه برداری از روده را تجویز می کند. با وجود این، حتی ممکن است به سلیاک مبتلا باشید اما در خون شما آنتی بادی وجود نداشته باشد.
بنابراین اگر آزمایش خون شما منفی است، اما علائم بیماری سلیاک را دارید پزشک احتمالا برای تان این نمونه برداری را تجویز خواهد کرد.
نمونه برداری از روده معمولا در بیمارستان انجام می شود و یک پزشک متخصص گوارش برای تان این کار را انجام خواهد داد. در این آزمایش یک لوله نازک و منعطف به همراه یک دوربین از دهان شما وارد می شود تا به روده کوچک برسد به این روش آندوسکوپی می گویند. البته قبل از انجام این کار به شما بی حسی و آرام بخش داده می شود.
متخصص از این طریق یک ابزار نمونه برداری کوچک را به داخل روده شما می فرستد تا عمل نمونه برداری را انجام دهد. این نمونه در آزمایشگاه زیر میکروسکوپ برای تشخیص علائم بیماری سلیاک بررسی خواهد شد.
