نام علمی این گیاه parsley (جعفری ) Petroselinum crispum که گیاهی علفی و معطر از خانواده Apiaceae چتریان می باشد که بومی مناطق مدیترانه ای و اروپا می باشد. این گیاه به دلیل داشتن برگ های خوراکی امروزه به طور گسترده در خاورمیانه ، اروپا و آمریکا کاشته می شود و به عنوان چاشنی در سوپ ها خورش ها و سالاد مورد استفاه قرار می گیرد. در گذشته های دور گیاه جعفری به نام های خطا سالیون و مغدانوس معروف بوده است. این گیاه معطر در چهار فصل سال موجود است و بهترین نوع جعفری در کشور ما در شاهرود می روید.
جعفری گیاهی ۲ ساله و علفی است که بین ۱۰ تا ۷۰ سانتیمتر ارتفاع دارد و بین ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر گستردگی آن است. این گیاه بدون کرک بوده و دارای ریشه هایی ضخیم می باشد. برگ های آن به رنگ سبز تیره و دارای بریدگی های لوزی یا مثلث شکل است. گل های جعفری کوچک به رنگ مایل به سبز و به صورت چتر می باشد میوه آن كوچك به درازای ۲ میلی متر بوی معطری دارد.
سبزی جعفری یکی از سبزیجات پر مصرف در جهان است. جعفری علاوه بر اینکه به عنوان یک سبزی معطر در آشپزی مورد استفاده قرار می گیرد ، دارای فواید و خواص فراوانی برای سلامتی بدن نیز می باشد. سبزی جعفری به صورت تازه یا خشک مورد استفاده قرار می گیرد و در اغلب نقاط کشور ما دسترسی به آن ساده است. همچنین می توانید در یک گلدان کوچک برای مصرف روزانه خود و خانواده تان این سبزی معطر و پر خاصیت را بکارید. در این مطلب شما را با انواع جعفری آشنا می کنیم .
استفاده این گیاه برگ دار از منطقه مدیترانه نشأت گرفته و هنوز هم به شدت در غذاهای منطقه مورد قرار می گیرد. اگرچه منشأ دقیق گیاه جعفری مشخص نیست، اما قرنهاست که در مناطقی از یونان، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال ، مراکش ، الجزایر و فراتر از آن به فراوانی رشد کرده است. نام لاتین این گیاه از کلمه یونانی petro" به معنی سنگ آمده است، زیرا گفته می شود جعفری ابتدا در تپه های پوشیده از سنگ یونان روییده است.
این سبزی در مدت زمان بسیار کوتاه می تواند رنگ طعم و عطر خود را به غذا اضافه کند. در میان سبزيجات ، عطر و طعم جعفری بسیار متمایز است که به طور کلی این سبزی را در آشپزی به یک نوع چاشنی کامل بدل می کند.
شما در هر دستور غذایی می توانید از جعفری تازه یا خشک استفاده کنید به خصوص در املت ، تخم مرغ ، پوره سیب زمینی ، سوپ، ماکارونی و غذاهای سبزیجاتی. جعفری را همچنین می توانید در ترکیب انواع سس برای غذاهای مختلف از جمله ماهی و گوشت به کار ببرید.
اگرچه جعفری که بیشتر از همه در آشپزی استفاده می شود جعفری برگ تخت و مجعد است ، اما در کل چهار نوع جعفری وجود دارد انواع مختلف جعفری عبارتند از:
-جعفری برگ تخت :
محبوب ترین شکل جعفری در آشپزی است این گیاه سبز دارای طعم تازه و کمی تلخ است. جعفری ایتالیایی که متداول ترین نوع جعفری برگ تخت است ، طعمی کمی فلفلی دارد و ظاهری شبیه به گشنیز دارد انواع دیگر جعفری برگ تخت شامل Titan و Giant of Italy می باشد.
-جعفری برگ مجعد:
نوعی جعفری با طعم ملایم تر که با برگ های ژولیده و رنگ سبز روشن قابل تشخیص است. انواع جعفری برگ مجعد شامل جعفری Forest
-جعفری هامبورگ:
ریشه این جعفری - انواع جعفری بومی آلمان که با برگ های بزرگ تر و ریشه های ضخیم قابل تشخیص است از برگ جعفری هامبورگ در آشپزی به صورت زینتی استفاده می شود ، در حالی که ریشه آن برای طعم دادن به آش و سوپ به کار می رود.
در کشور عزیز ما ایران دو نوع جعفری کشت می شود که تفاوت انها در برگ ها می باشد که اولی با برگ های خشن و چروک با رنگ برگ سبز تیره است. این نوع مقاومت بسیار بالایی در جابجایی دارد و دومین نوع برگ های ،صاف ،لطیف نرم و به رنگ سبز روشن که ایرانی ها این نوع را بیشتر دوست دارند البته این نوع به سرما و یخبندان بسیار مقاوم می باشد.
. تخم جعفری از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.
• ضد نفخ شکم است
• شریانها و رگها را تمیز میکند.
• ادرار آور و قاعده آور است.
• برای درمان تب نوبه به کار می رود.
• در قدیم الایم برای سقط جنین شیاف تخم جعفری را در داخل مهبل قرار می دادند.
• ریشه جعفری اشتها آور است ادرار آور و قاعده آرو است.
• سنگ کلیه را دفع می کند.
• برای درمان اسهال باید ۲۰ گرم ریشه جعفری را در یک لیتر آب دم کرده و تنقیه کنید.
• دم کرده ریشه جعفری برای درمان تنگی نفس
به کار می رود.
• برای درمان سرخک مفید است.
• خواص برگ و ساقه جعفری . برای رفع لکه ها و جوش های صورت دم کرده جعفری را روی پوست صورت بمالید.
جعفری یک منبع بسیار خوب ويتامين A، ویتامین C و ویتامین K می باشد. به علاوه جعفری منبع غذایی خوبی از آهن و اسیدفولیک است. جعفری شامل دو جزء خیلی مهم در ترکیب خود می باشد که موجب شده این سبزی نقشی بی همتا در سلامت انسان داشته باشد.
- روغن های فرار و فلاوونوئید ها:
روغن های فرار اولین جزء مهم موجود در جعفری، روغن های فرار هستند این روغن ها به نام روغن های ضروری یا اسانس های گیاهی نیز خوانده می شوند.
از ترکیبات مهم این گروه می توان به میریستیسین ( myristicin ) ، ليمونن ( limonene )، آلفا توژن ( -alpha thujene ) و اوجنول ( eugenol ) اشاره کرد. با تغلیظ این مواد عصاره ای حاصل می شود که دارای خواص درمانی فوق العاده است.
در مطالعات انسانی مشخص شده است که روغن های فرار موجود در جعفری مخصوصاً میریستیسین، از شکل گیری و تشکیل تومورها، مخصوصا تومورهای ریه جلوگیری می کنند.
در تحقیقات دیگری مشخص شده است که فعالیت آنزیم گلوتاتیون S ترانسفراز را که مسئول پیشگیری از تخریب سلولی می باشد تحریک می کند.
از دیگر فعالیت این روغن ها این است که به خنثی کردن انواع مواد سرطان زا مانند بنزوپیرن های موجود در دود سیگار و دود ناشی از زغال چوب کمک می کند.
فلاوونوئید ها دومین جزء مهم ،آن فلاوونوئیدها می باشند. از ترکیبات مهم این گروه که در جعفری یافت می شود می توان آپیئین (apiin) آپیجنین (apigenin)، کریسواریول ( crisoneriol ) و لوتئولین ( luteolin ) را نام برد.
ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان های موجود در جعفری برای تقویت ایمنی مفید هستند. ویتامین هایی مانند ویتامین C، A ، فولات و نیاسین هر کدام از جنبه های مختلف بر تقویت سیستم ایمنی بدن اثر می گذارند. ویتامین A به طور مستقیم بر روى لنفوسیت ها یا گلبول های سفید تأثیر دارند و درنتیجه اثر آن را افزایش می دهد. کلروفيل حاوی آن دارای خواص ضد باکتری و ضد قارچی است. مطالعات همچنین نشان داده اند که این سبزی دارای خواص آنتی اکسیدانی و خواص ضد باکتری است که آن را منبعی ایده آل برای درمان های خانگی مختلف کرده است.
در طول چندین ،قرن جعفری به عنوان یک دیورتیک استفاده شده می است که به کنترل بیماری های مختلف مانند سنگ های کلیه، عفونت های دستگاه ادراری، سنگ های صفراوی کمک می کند. اِدم یک بیماری پزشکی است که در آن بیمار مایع بیشتری را در بدن نسبت به آنچه که در شرایط عادی قرار است نگه دارد، حفظ می کند. ادم بدن به علت انباشت مایعات به وجود می آید. اگر شما از این مشکلات آسیب می بینید چند قاشق چای خوری از آب جعفری می تواند یک درمان سریع را فراهم کند. ریشه این گیاه نیز در مبارزه با سنگ کلیه مفید است. همچنین این سبزی به عنوان یک پاک کننده عمومی برای بدن مؤثر است که بدین منظور شما باید ریشه های آن را با آب جوش و به طور روزانه بنوشید.
جعفری در درمان بیماری پوکی استخوان مؤثر است و برای حفظ سلامت استخوان مفید است. پوکی استخوان به علت کمبود کلسیم در استخوان ها و همچنین عدم وجود اسیدآمینه به نام هموسیستئین اتفاق می افتد.
این اسید آمینه را می توان با مصرف اسید فولیک تجزیه کرد. با توجه به این مورد به جزمحصولات لبنی و سبزیجات، جعفری به عنوان یکی از بهترین منابع کلسیم در نظر گرفته می شود. همچنین حاوی مقدار مناسبی از اسید فولیک است که ممکن است هموسیستئین را تجزیه کند.
جعفری به طور سنتی در منطقه مدیترانه برای درمان درد دندان، کبودی ها، نیش حشرات و خراش پوستی استفاده می شود. با توجه به مطالعات انجام شده جعفری ویژگی های ضدالتهابی و ضد سمیت را نشان داد. خواص ضدالتهاب باعث کاهش التهاب داخلی می شود، در حالی که خواص آن در سم زدایی باعث پاک کردن کبد می شود.
. LTE1
جعفری همچنین در درمان بیماری آرتریت روماتوئید بسیار مؤثر بوده است. ترکیبات مانند ویتامین C و بتا کاروتن موجود در این گیاه دارای خواص ضد التهابی است که به کنترل بیماری آرتریت کمک می کند. اعتقاد بر این است که مصرف این سبزی به طور منظم باعث سرعت بخشیدن به فرآیند حذف اوریک اسید می شود که با علائم آرتریت در ارتباط است.
یک ترکیب شیمیایی به نام مریستیکین که یک فنیل پروپان از عصاره روغن جعفری، استخراج شده است. تحقیقات اولیه برای میریستیکین نشان داد که این ترکیب دارای خواص ضد سرطان است. عصاره Myristicin از گیاهان تنها بر روی موش آزمایش و استفاده و تأثیر آن بر روی انسان هنوز ثابت نشده است.
به طور سنتی جعفری به عنوان داروی برای درمان بیماری دیابت در ترکیه مورد استفاده قرار گرفته است. به منظور اعتبار علمی این ادعا تحقیقاتی در دانشگاه مارماری در استانبول ترکیه انجام .شد. این تحقیق نشان داد که موش های صحرایی دیابتی که جعفری مصرف کرده بودند میزان قند آنها را در طی یک ماه کاهش یافت. این تحقیق نشان می دهد که این سبزی می تواند برای کنترل بیماری دیابت استفاده شود.
مواد مغذی موجود در جعفری شامل ويتامين A، C و ، تیامین، ریبوفلاوین ، نیاسین, ویتامین B6 ويتامين B12، پانتوتنیک اسید ،کولین فولات، کلسیم، آهن، منیزیم، منگنز، فسفر، پتاسیم، روی و فلز مس است. این سبزی همچنین منبع بسیار خوبی از ترکیبات فرار مانند مریستیکین ،لیمونن اوژنول و آلفا تودین است. جدای از این سبزی حاوی انرژی کربوهیدرات چربی و پروتئین هستند.
در طب سنتی در خصوص خواص و مزاج جعفری آمده است که :
• مزاج آن گرم و خشک است.
• جعفری برای کارکرد بهتر دستگاه گوارش مفید است. بخصوص در کسانی که معده های سرد و رطوبتی و مشکلات گوارشی دارند.
• معده و کبد را تقویت می کند و بادها را تحلیل می برد. جعفری اشتها آور است و توصیه می شود افرادی که کم اشتها هستند از تأثیر آن بهره مند شوند.
• دم کرده گیاه جعفری برای رفع اخلاط سینه و مجاری ریوی آبریزش بینی و تنگی نفس بخصوص در فصول سرد توصیه می شود.
• بوییدن و خوردن آن جهت سرماخوردگی، دفع رطوبت و سردی مغز مفید است.
• ضماد آن جهت تسکین درد و ورم بواسیر بکار می رود. گرم کننده کلیه و معده سرد و مقوی آنهاست. ادرار آور و پاک کننده مثانه است و از آن برای دفع سنگ کلیه نیز استفاده می شود.
• در بهبود سرفه خشک نیز مفید است.
• جعفری باز کننده انسدادهای کبد و طحال است. در آقایانی که مشکل پروستات دارند، بخاطر خاصیت بازکنندگی مجاری ریز و ادرارآوری که دارد مفید است.
نکته ی مهم گرم مزاجان باید در خوردن جعفری به صورت روزانه و مداوم جانب احتیاط را رعایت نمایند؛ جعفری می تواند سبب کاهش منی در گرم مزاجان شود.
مصرف گیاه جعفری همراه گیاهان دیگری مانند کاسنی و بادرنجبویه مصلح و بهبود دهنده خواص و مزاج آن است.
مصرف مقدار کمی ترشی طبیعی همراه با غذایی که در آن جعفری هست باعث تعدیل مزاج غذا و جلوگیری از ضرر آن می شود.
در صورتی که بیش از حد از جعفری استفاده شود، عوارضی جانبی در پی خواهد داشت از جمله عوارض جانبی جعفری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حساسیت پوستی: مالیدن روغن دانه جعفری بر روی پوست می تواند آن را به آفتاب حساس کرده و موجب خارش پوست در برخی افراد شود در نتیجه پیش از استفاده با پزشک خود مشورت کنید.
- مسائل مربوط به بارداری و شیردهی: درست است که مصرف متعادل جعفری خطری ندارد، اما در موارد استفاده بیش از حد آن در طول دوران بارداری یا شیردهی می تواند مشکلاتی را به دنبال داشته باشد.
- فشار خون بالا: در برخی موارد ممکن است جعفری موجب افزایش سدیم بدن شده و سطح فشار خون را بالا ببرد از این رو اگر سابقه فشار خون دارید، احتیاط کنید و با پزشک خود مشورت کنید.
- بیماری های کلیوی: اگر چه جعفری سلامت کلیه را بهبود می بخشد، مطالعات ویژه ای نشان می دهند که مصرف بی رویه ی جعفری می تواند وضعیت را بدتر کند. در این مورد با دکتر خود صحبت کنید.
- خطرناک برای زنان باردار: مصرف مقادیر زیادی از گیاهان ممکن است باعث انقباض رحم در دوران بارداری شود. در هر مرحله از ،بارداری این امر می تواند بسیار خطرناک باشد. مصرف مقدار زیادی از جعفری برای زنان شیرده مناسب ای نیست. توصیه می شود که از مصرف بیش از حد این سبزی در دوران بارداری و شیردهی به شدت اجتناب کنید.
- وجود اگزالات بیش از حد در اثر مصرف آن جعفری مقدار زیادی از اگزالات دارد. این مقادیر بالای اگزالات می تواند به ویژه در افرادی که از سنگ کلیه رنج می برند مشکل ساز باشد.
قبل از هر گونه مصرف دارویی جعفری حتما با پزشک متخصص یا متخصص طب سنتی مشورت کنید .
