هرگاه صحبت از سبزیجات خوش بو می شود احتمالاً بیشتر افراد اول از هرچیز به یاد گیاه ریحان بیفتند. این سبزی خوشبو و خوش طعم که در ایران اغلب دو نوع سبز و بنفش آن یافت می شود. در سرتاسر دنیا محبوبیت فوق العاده زیادی دارد و به نوعی بیشتر افراد دنیا در هنگام صحبت از سبزیجات خوشبو به احتمال فراوان پیش از هرچیز از ریحان نام ببرند.
ریحان از لحاظ علمی در خانواده نعناعیان جای می گیرد؛ در حقیقت ریحان را یک جنس از خانواده نعناعیان در نظر می گیرند که خود حداقل دارای 65 تا 150 گونه مختلف در سرتاسر دنیاست. از جمله گونه های مشهور ریحان می توان به ریحان مصری، ریحان شیرین، ریحان میخکی و ریحان مقدس اشاره کرد.
گونه های مختلف ریحان تفاوت های اندکی در ساختار شیمیایی و ظاهر دارند؛ اما آنچه در ادامه برای خواص ریحان خواهیم ،گفت اغلب گونه های مشهور را پوشش می دهد.
یکی از دلایل محبوبیت بالای ریحان در بسیاری از ادوار تمدن بشری خاصیت ضدانگل ضدمیکروب و ضدقارچ آن است؛ به گونه ای که اولین نسل از حشره کش ها در خود عصاره های ریحان و یا نعناع داشتند. امروزه نیز در ساخت حشره کش های گیاهی ممکن است با چنین مواردی مواجه شویم. در مجموع می توان گفت ریحان یکی از ضد عفونی کننده های قدیمی در پزشکی است.
ریحان همچنین به سبب برخورداری از ترکیبات آنتی اکسیدانی فراوان و بی نظیر در سلامتی پوست و مو نیز کاربردهای بسیاری دارد و می توان رد پای آن را در بسیاری از محصولات بهداشتی گیاهی و صنعتی پیدا کرد. از سوی دیگر در آشپزی نیز ریحان اهمیت زیادی دارد؛ از استفاده به عنوان چاشنی در بسیاری غذاها گرفته تا استفاده از رنگدانه های قرمز موجود در ریحان های بنفش به جای رنگ های صنعتی در غذاها.
حال که به طور خلاصه با مهمترین ویژگی های ریحان آشنا شدیم می توانیم خواص ریحان را بررسی کنیم. با ما همراه باشید.
در ادامه می توانید ارزش غذایی 100 گرم ریحان تازه را مشاهده کنید:
- انرژی ( کالری ) 23 کیلوکالری
- آب 92.06 گرم
- پروتئین 3.15 گرم
- کربوهیدرات 2.65 گرم
- فیبر 1.60 گرم
- چربی 0.64 گرم
- قند 0.30 گرم
- کلسترول 0.00 میلی گرم
همچنین میزان ویتامین های موجود در ریحان را مشاهده نمایید.
- ویتامین C 18.00 میلی گرم
- کولین ( B4 ) 11.40 میلی گرم
- نیاسین ( B3 ) 0.90 میلی گرم
- E ویتامین 08. میلی گرم
پانتوتنیک اسید (B5) 0.21 میلی گرم
- B6 ویتامین, 0.16 میلی گرم
- ریبوفلاوین ( B2 ) ،0.08 میلی گرم
- تیامین ( B1 ) ،0.03 میلی گرم
- ویتامین ( K ) ، 414.80 میکروگرم
- ویتامین ( A ) ،264.00 میکروگرم
- فولات ( B9 ) ،68.00میکروگرم
- ویتامین ( D ) ،0.00 میکروگرم
- ویتامین ( B12 ) ،0.00 میلی گرم
همچنین مواد معدنی موجود در ریحان شامل :
- پتاسیم 295.00 میلی گرم
- کلسیم 177.00 میلی گرم
- منیزیم 64.00 میلی گرم
- فسفر 56.00 میلی گرم
- سدیم 4.00 میلی گرم
- آهن 3.17 میلی گرم
- منگنز 1.15 میلی گرم
- روی 0.81 میلی گرم
- مس0.39 میلی گرم
- سلنیم 0.30 میکروگرم
همچنین این گیاه حاوی اسانس های روغنی فرار سرشار از آنتی اکسیدان است که خاصیت هيدروفوبیک ( آب گریز ) دارند. این بدان معناست که در آب حل نمی شوند و به قدری سبک و کوچک هستند که از هوا عبور کرده و وارد حفرات پوست ما شوند. روغن های فرار ریحان بو و طعم مشخصی را ایجاد می کنند اما عامل اصلی خواص تسکین دهنده مفید ریحان هستند.
گیاهانی همچون ریحان حاوی ترکیبات اسانس روغنی هستند چون به این گیاهان کمک می کند تا خود را از شر مهاجمانی همچون ،حشرات جوندگان و سویه هایی از باکتری های موجود در خاک حفظ کنند. هنگامی که این روغن های محافظ را مصرف می کنیم، فواید مشابهی را دریافت می کنیم مانند تقویت سیستم ایمنی و محافظت از بیماری.
درباره طبع ریحان در طب سنتی نیز باید دانست که آن را در میان خوراکی های با طبع گرم و خشک قرار می دهند و از همین رو ریحان تازه یا پودر ریحان خشک را می توان در غذاهای دارای طبع سرد و برای رفع سردی آنها به کار برد. همچنین به دلیل بافت پرآب و سرشار از فیبر این سبزی می توان آن را در بسیاری از غذاها و یا در کنار آنها نوش جان کرد که به دلیل طبع ،گرم اغلب افراد می توانند در بیشتر اوقات بدون هیچ مشکلی آن را نوش جان کنند.
اما درباره مهمترین خواص ریحان باید ابتدا به خواص ضدالتهابی آن اشاره کرد پیشتر به خاصیت ضد عفونی کنندگی و آنتی اکسیدانی نیز اشاره کرده ایم. به سبب وجود مواد ضدالتهابی همچون اوژنول، سیترونلول و لینالول، در ،ریحان می توان آن را یک ماده بسیار موثر در این زمینه نامید که می تواند در بهبود بیماری هایی همچون روماتیسم بیماری های قلبی و همچنین التهاب روده اثربخش باشد.
اما یکی از اثرات بسیار جالب ،ریحان به اضطراب مرتبط تحقیقات متعددی نشان داده اند ریحان می تواند در سطح مناسبی در رفع تنش در افراد اثربخشی بالایی داشته باشد.
خواص ریحان برای سرماخوردگی در مجموع مشابه دمنوش های موثر در سرماخوردگی است.
تنها نکته ای که در اینجا میتوان اضافه کرد، پیشنهاد استفاده از دمنوش های ریحان است که معمولاً در آن از نعناع و برخی سبزی های مفید دیگر بهره می گیرند. این دمنوش ها می توانند بهبود سریع تر سرماخوردگی شما را تضمین کنند.
خواص ریحان خشک برای دندان و دهان اما بسیار مهم است و لازم است به تفصیل آن را بررسی کنیم. مهم ترین خواص ریحان که در این موضوع اهمیت زیادی دارند، یکی خاصیت ضدعفونی کنندگی بالای آن است و در ادامه مفید
بودن آن برای دستگاه گوارشی همچنین برخی مواد معدنی موجود در ریحان که می توانند خاصیت سفید کنندگی بر دندان های شما داشته باشند.
جالب است بدانید که محصولات زیادی وجود دارند که با پودر یا عصاره ریحان ساخته می شوند. کارکرد اصلی آنها نیز ضدعفونی کردن فضای دهان و دندان هاست. شما می توانید این محصولات را در کنار مسواک و دهانشویه استفاده کنید و از خواص بی نظیر آن در افزایش سلامت دهان و دندان بهره بگیرید.
مشخص شده که عصاره ی ریحان می تواند باعث کاهش قند خون و التهاب بدن شود بدین ترتیب می تواند از بدن در برابر ابتلا به دیابت و دیگر بیماری های سوخت وسازی محافظت کند. همچنین از خواص دیگر اسانس ریحان می توان به توانایی آن در کاهش تری گلیسرید و کاهش کلسترول خون که احتمال این مشکل در بیماران دیابتی بسیار است، اشاره کرد.
محققان دپارتمان خانه علم دانشگاه آزاد کشاورزی و فناوری هند، اثرات برگ های ریحان را روی قند خون و سطح کلسترول خون ،انسان با استفاده از آزمایش های بالینی دوسوکور بررسی کردند. نتایج نشان داد ،ریحان می تواند روی قند خون کنترل داشته باشد و سطح کلسترول خون را تا حدى بهبود بخشد این بررسی نشان می دهد که استفاده از مکمل ریحان روشی سودمند و مفید برای کنترل و درمان دیابت است.
ریحان موجب تعادل اسید در بدن شده و سطح pH خون را در وضعیت مناسبی قرار می دهد. همچنین با افزایش باکتری های مفید روده، گوارش و سیستم ایمنی بدن در وضعیتی بهتری قرار می دهد. در عین حال ریحان می تواند از سطح باکتری های مضر بیماری زا بکاهد. از دیگر خواص ریحان که به طور سنتی از آن استفاده شده است کاهش نفخ و احتباس آب، کاهش اشتها، رفع گرفتگی معده، بهبود رفلاکس اسید معده است. حتی ریحان می تواند کرم ها و انگل های معده را از بین ببرد تجمع بیش از حد مایعات در سیستم گردش خون و بافت های بدن را احتباس آب گویند.
قرن هاست که ریحان در ایتالیا سمبل عشق است. اعتقاد بر این است که عطر ریحان میل جنسی را افزایش می دهد. احتمالا با افزایش جریان خون و انرژی و کاهش التهاب می تواند شهوت و میل جنسی را تقویت کند. در مذهب هندو و طب ،آیورودا ریحان مقدس تولسی را «کسیر حیات می دانستند و از آن برای بهبود عملکرد جنسی و افزایش شادی استفاده می کردند.
بنابر بررسی های انجام شده روی موش های بیمار، مشخص شد که عصاره ی ریحان در یک دورهی ۵ روزه می تواند با تولید آنزیم های سم زدا سیستم دفاعی آنتی اکسیدانی را تقویت و از تشکیل چربی در کبد که منجر به بیماری های کبدی می شود پیشگیری کند.
ریحان با خواص آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی خود می تواند به ماهیچه های قلب کمک کند که عملکرد رگ های خونی مسئول انقباض و استراحت را به خوبی کنترل کنند. همچنین ریحان می تواند از تجمع خطرناک پلاکت ها در رگ های خونی که سبب لخته شدن خون و در نهایت منجر به ایست قلبی می شوند، جلوگیری کند.
عصاره های ریحان با مهار ترشح سیتوکین های پیش التهابی از التهابی که منجر به بیماری قلبی-عروقی می شود، نیز پیشگیری می کنند. سیتوکین ها پروتئین هایی هستند که از سلولی تولید شده و بر سلول دیگر اثر می گذارد و بدین ترتیب با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و توانایی سیستم دفاعی بدن را بالا می برند. اما هنگامی که این اتفاق در دوره های طولانی مدت رخ دهد، بدن به شکل آبشاری التهابی واکنش نشان می دهد و همه ی اندام های بدن دچار تنش می شوند و از سرعت جریان خون، تنظیم هورمونی و عملکرد فرآیندهای شناختی کاسته می شود. همچنین التهاب، موجب تولید پلاک های چرب و مملو از کلسترول در خون شده و خطر حملات قلبی و مغزی را افزایش می دهد.
یک بررسی در سال ۲۰۱۱ گزارشی در مورد یافته هایی ارائه داد که طی ان ریحان فشار خون بالا را کاهش داد. این خاصیت ممکن است بعلت وجود عصاره ی اوجنول باشد. اوجنول کانال های کلسیم در بدن را مسدود کرده و فشار خون بالا را کاهش دهد. البته ۲ دقیقه بعد از اینکه پژوهشگران از این عصاره استفاده کردند فشار خون به سطح بالای خود برگشت.
در تحقیقی دیگر ۲۴ داوطلب سالم یک دارونما یا یک کپسول حاوی ۳۰۰ میلی گرم عصاره برگ آن را در یک روز مصرف کردند. بعد از ۴ هفته، آنهایی که عصاره برگ ریحان مصرف کرده بودند کلسترول و تری گلیسرید کمتری در مقایسه با آنهایی داشتند که دارونما مصرف کرده بودند. نویسندگان نتیجه گرفتند که آن عصاره می تواند به کاهش بعضی از عوامل خطر برای بیماری قلبی عروقی کمک کند.
تحقیقات نشان می دهد که ریحان به عنوان آداپتوژن قوی عمل می کند. گیاهی دارویی که به بدن کمک می کند تا با استرس سازگار شده و اثرات مضر استرس روی فرایندهای بدن را به حالت طبیعی برگرداند.
به عوان مثال وقتی پژوهشگران بر خواص ضد استرسی برگ های تازه آن روی خرگوش هایی که در مقابل استرس بالای محیطی قرار گرفتند، متوجه بهبود شگفت انگیز در استرس اکسیداتیو پس از استفاده از ریحان شدند. بعد از اینکه خرگوش ها مکمل دو گرمی ریحان تازه را به مدت ۳۰ روز مصرف کردند، حفاظت قلبی عروقی و تنفسی در پاسخ به استرس ایجاد کنندگان را تجربه کردند. کاهش چشمگیری در سطح قند خون مشاهده شد در حالی که افزایش زیادی هم در فعالیت آنتی اکسیدانی مشاهده شد.
یکی دیگر از خواص اسانس های روغنی این گیاه تامین حفاظت از بدن در مقابل رشد باکتری های مضر است. در پژوهش های انجام شده اسانس ریحان حتی در ممانعت از مقاومت سویه های باکتری که به درمان های آنتی بیوتیک پاسخ نمی دهند، مفید است. وقتی پژوهشگران از دانشگاه لودز لهستان فعالیت ضد باکتریایی ریحان در برابر سویه هایی از ای کولای و باکتری های قدرتمند دیگری که از بیماران مبتلا به عفونت گرفته شدند، آزمایش شد. نتایج نشان داد ریحان در مقابل سویه هایی از باکتری ها و کمک به ممانعت از رشد آنها موثر واقع شد. این پژوهشگران را به ادامه تحقیق بر نحوه عملکرد ریحان و روغن های ضد باکتری سوق داد که ممکن است به مبارزه با بیماری ها و عفونت های مقاوم به آنتی بیوتیک کمک کند.
تحقیقات بالینی منتشر شده در مجله تغذیه و سرطان نشان داد که ریحان حاوی ترکیباتی است که به بطور طبیعی به پیشگیری از سرطان از جمله سرطان های پوست، کبد، دهان و ریه کمک می کند. ریحان قادر است فعالیت آنتی اکسیدانی را افزایش داده باعث تغییر مثبت در بیان ژن، القا آپوپتوز سلول سرطانی، مرگ سلول های مضر و جلوگیری از انتشار تومورهای سرطانی شود. در تحقیقات جیوانی عصاره ریحان خواص حفاظت کننده در مقابل سرطان و مرگ و میر نشان می دهد در عین حال که بطور انتخابی حفاظت کننده بافت طبیعی و سلول ها از اثرات منفی درمان های سرطان همانند رادیوتراپی یا شیمی درمانی است این بدان معناست که استفاده از عصاره ریحان به عنوان یک مکمل درمان سرطان حتی به هنگامی که شخص اخیرا درمان های سرطان را مشت سر گذاشته باشد، می توان استفاده کرد.
البته تحقیقات بررسی شده در این پژوهش مروری پیش بالینی یا حیوانی بودند اثبات اثرات این پژوهش ها نیازمند تحقیقات است و حتما قبل از مصرف باید با پزشک متخصص مشورت شود.
یکی از خواص کلیدی اسانس روغنی این گیاه قابلیت کمک به مبارزه با صدمه رادیکال های آزاد و حفاظت کننده از ساختار DNA و سلول هاست. همچنین حاوی دو آنتی اکسیدان فلاونوئید شناخته شده به عنوان اورینتین و ویسنینار است که به حفاظت از گلبول های سفید برای عملکرد سیستم ایمنی و همچنین ساختارهای سلولی که DNA در آنجا ذخیره شده است، کمک می کند.
آنتی اکسیدان های موجود در ریحان از تغییر شکل کروموزوم و در نتیجه جهش سلولی و رشد سلول سرطانی جلوگیری می کند. استرس اکسیداتیو در بدن به علت اثرات سموم در رژیم غذایی، آلودگی محیطی و اشعه خورشید رخ می دهد. اما آنتی اکسیدان هایی همانند نوع موجود در ریحان به مبارزه با اکسیداسیون و کاهش اثرات پیری کمک می کنند.
ریحان آرامش دهنده ی اعصاب است. برای آرام شدن و رفع غم و اندوه می توانید ۲۰ تا ۵۰ گرم ساقه ی ریحان که دارای برگ و گل است را در یک لیتر آب جوش بریزید و ۱۲ دقیقه دم کنید، سپس آن را صاف و شیرین نمایید و پس از هر غذا ۱ فنجان بنوشید.
بر اساس توصیه های طب سنتی ریحان برای درمان سردرد به خصوص سردرد های میگرن مفید است. برای درمان سردردهای یک طرفه ( میگرن ) و سردرد های عصبی دم کرده ی ۵۰ گرم ریحان شیرین شده را پس از هر غذا بنوشید. حتی استنشاق بوی ریحان له کرده سردرد های ناشی از سفر را برطرف می کند.
ریحان برای افرادی دستگاه گوارش حساس دارند مفید است. ریحان ضد دل پیچه و نفخ می باشد پس بهتر است با غذا ریحان مصرف کنید.
برای درمان اسهال در طب سنتی خوردن تخم بو داده ی ریحان اثر شفا بخش دارد.
جوشانده ی ریحان گرفتگی دستگاه گوارش را رفع می کند و ضد تهوع و استفراغ است.
در بارداری به دلیل اثر تحریک کننده ی رحم و سقط آوری، همچنین اثر موتاژنیک ترکیب موجود در روغن فرار آن ( استراگل ) نباید مصرف شود. البته مصرف آن به اندازه ی مقدار کمی که در سبزی خوردن استفاده می شود مشکلی ایجاد
نمی کند بلکه به صورت دارویی و دمکرده نباید استفاده شود.
در مادران شیرده به خاطر اثر موتاژنیک جزئی فرار آن یعنی استراگل نباید مصرف شود.
قبل از هر گونه مصرف دارویی ریحان با پزشک معالج خود مشورت کنید .
