دیابت یکی از مهمترین علل مرگ و میر و ایجاد عوارض جدی در جهان است .بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۱ میزان شیوع دیابت در افراد بالغ در ایران برابر با ۱۰/۳ درصد بوده است.با توجه به شیوع نسبتا بالای دیابت در جامعه همواره یکی از سؤالات مهم این بیماران در ماه رمضان به این موضوع اختصاص دارد که آیا میتوانند روزه بگیرند یا نه؟
بنابر مطالعه ای که در سال ۲۰۰۱ انجام گرفت حدود ٤٣ درصد بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۷۹ درصد بیماران مبتلا به نوع ۲ در ماه رمضان روزه میگیرند. در اسلام بیماران از روزه داری معاف هستند ولی آن چه که بیان شده تنها به صورت کیفی است به این صورت که اگر روزه موجب ضرر جسمانی ،شود مجاز نمی باشد. با توجه به این که در فقه شیعی مانند آیین سنت مسالهٔ حق انتخاب در روزه داری وجود ندارد، باید شرایطی بیان شود که طبق آن بتوان در مورد روزه گرفتن بیماران دیابتی اظهار نظر کرد .
تعریف دیابت :
از دیدگاه طب جدید به میزان قند خون ناشتا بیشتر یا مساوی با mg/dL ١٢٦ و گلوکز پلاسمایی ۲ ساعت بعد از غذا بیشتر از mg/dL ۲۰۰، یا هموگلوبین A1c بیشتر یا مساوی ۶/۵ درصد به علاوه علایم ،تشنگی پرنوشی و پرادراری دیابت گفته میشود . از دیدگاه طب سنتی دیابت مرضی است که در آن مریض مدام تشنه است و مدام آب می نوشد و سیراب نمی شود و آب نوشیده شده در اندک زمانی با اراده از راه ادرار دفع میشود و بیمار دائما نیاز به ادرار کردن دارد غلبه حرارت و سوءمزاج گرم بر کلیه مهمترین عامل بروز این بیماری از دیدگاه حکمای طب سنتی است حرارت بالا در کلیه قوۀ جاذبۀ آن را تقویت مینماید و کلیه برای کاهش این حرارت طلب آب و رطوبت مینماید و این آب را از کبد جذب می.کند از طرف دیگر کبد نیز آب را از معده جذب می نماید و این جذب آب و رطوبت از معده باعث ایجاد خشکی و در نتیجه احساس تشنگی مفرط در فرد مبتلا می شود .
دیابت با ایجاد اختلال در سوخت و ساز چربی و پروتئین باعث ضعف و تحلیل بافتهای بدن کمبود انرژی و لاغری میشود علاوه بر این با ایجاد عوارضی از قبیل بیماریهای قلبی عروقی ،مغزی نارسایی کلیه اختلالات چشم و دستگاه گوارش و ... موجب می شود که بیماران دیابتی در مورد روزه گرفتن در ماه رمضان با مشکلاتی مواجه شوند . به طور کلی در افراد عادی در طی روزهای اولیه ماه رمضان کاهش مختصری در سطح متوسط گلوکز خون دیده می شود که بعد از گذشت حدود ۲۰ روز به سطح اولیه بر می گردد و در روزهای آینده ممکن است افزایش مختصری نیز نشان دهد اما این تغییرات با عملکرد طبیعی و فیزیولوژيك بدن قابل تنظیم است
در افرادی که دیابت کنترل شده دارند و در این رابطه به خوبی آموزش دیدهاند و تحت نظر مداوم پزشك قرار دارند تغییرات زیادی در سطح گلوکز خون در طول ماه رمضان مشاهده نمی شود . البته شدت بروز این تغییرات بر اساس نحوه و مقدار غذا خوردن تنظیم داروهای مصرفی و فعالیت فیزیکی این افراد در طول این ماه متغیر است . مطالعات نشان می دهند که اگر فعالیت های روزانه و نحوۀ غذا خوردن افراد دیابتی در طول ماه رمضان با توجه به زمان طولانی مدت گرسنه ماندن و عدم مصرف داروها به نحو صحیحی تنظیم نشود خطراتی از قبیل افزایش وزن افزایش قند خون و HbA1C افزایش لیپیدهای سرم و هایپوگلیسمی این بیماران را تهدید می کند . اما روزه داری در این بیماران دیابت نوع ۲ به خصوص بیماران (چاق که رژیم غذایی دارند و یا داروهای کاهنده قند خون مصرف می کنند با رعایت شرایط و دستورات صحیح نه تنها مضر نبوده و عوارضی ندارد بلکه مفید نیز میتواند باشد چرا که باعث افزایش حساسیت به انسولین در بافتهای بدن می شود . به علاوه روزه داری برای افراد پره ديابتيك مرحله قبل از شروع دیابت نیز زیان آور نیست و دارای اثرات مفیدی می باشد و می تواند به عنوان روشی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری
دیابت مورد استفاده قرار گیرد .
از دیدگاه طب جدید بیماران دیابتی با شرایط زیر ، نباید در طول ماه رمضان روزه بگیرند :
۱ . کسانی که در طول ۳ ماه قبل از ماه رمضان سابقه ی هایپوگلیسمی شدید منجر به بستری در
بیمارستان یا سابقه کتواسیدوز یا کمای دیابتی داشته اند.
.٢ سابقه ی هایپوگلایسمی مکرر یا نا آگاهی از کاهش قند خون .
۳ .کنترل ضعیف دیابت
٤. وجود يك بیماری حاد به همراه دیابت مانند عفونت
ه . حاملگی
٦. بیماران تحت دیالیز مزمن کسانی که نارسایی کلیه در اثر دیابت دارند.
۷ .اختلال شبکیه ای پیشرفته ناشی از دیابت
۸ . کسانی که دچار عوارض شدید ،عروقی مغزی و قلبی دیابت هستند .
۹ . سالمندانی که وضعیت جسمانی مناسبی ندارند به خصوص کسانی که به تنهایی زندگی .
۱۰ . بیمارانی که تحت درمان مطلق با دوزهای بالای انسولین هستند
.۱۱ کسانی که دچار اختلالات شناختی بوده و مجبور به استفاده از داروهای روانپز شکی می باشند .
اما بیمارانی که واجد شرایط فوق نبوده و دیابت کنترل شده دارند با رعایت دستوراتی قادر به روزه گرفتن در ماه رمضان هستند.
مواردی که بیماران دیابتی قبل از شروع ماه رمضان باید به آن توجه نمایند :
۱ . بررسی وضعیت فیزیکی بدن از جمله ،وزن فشار خون میزان چربی و قند خون، بررسی وضعیت چشمها قلب کلیه ها سیستم عصبی لثه و دندانها.
۲. اگر در موارد مذکور بر طبق ۱۱ شرط ذکر شده در فوق منعی برای روزه گرفتن وجود نداشت توصیه میشود که افراد دیابتی ۳-۲ روز قبل از شروع ماه رمضان به طور آزمایشی روزه بگیرند و در طی روز قند خون خود را با دستگاه گلوکومتر کنترل نمایند و با توجه به تغییرات قند خون و شرایط فیزیکی خود داروها و نحوه ی غذا خوردن خود را تنظیم نموده تا برای روزهای ماه رمضان آمادگی کامل را پیدا کنند. همچنین این افراد لازم است قبل از ماه رمضان زیر نظر پزشک اقدام به پاك سازی بدن و اصلاح مزاح نمایند .
توصیه هایی که بیماران دیابتی در طول ماه رمضان باید مدنظر قرار دهند :
.۱ پرهیز از رفت و آمد در هوای آلوده
۲ .مصرف با فاصلۀ افطار و شام بیماران دیابتی باید سعی کنند و عده های افطار و شام را به صورت طب جدید بلافاصله پس از خوردن غذا سطح گلوکز خون بالا می رود در افراد عادی این افزایش دو سه و عدۀ جداگانه تقسیم کرده و از به یک باره خوردن مقدار زیاد غذا پرهیز نمایند. از دیدگاه طب جدید بلافاصله پس از غذا خوردن ، سطح گلوکز خون بالا می رود . در افراد عادی این افرایش ، توسط پانکراس درک شده ترشح انسولین افزایش یافته و سطح گلوکاگون کاهش می یابد به دنبال آن آزاد شدن گلوکز از کبد نیز محدود می گردد و بدین ترتیب سطح گلوکز خون تنظیم می شود . در افراد دیابتی به دلیل وجود اختلال در ترشح یا عمل کرد ،انسولین سطح گلوکاگون هم چنان بالا باقی مانده و آزاد شدن گلوکز از کبد نیز به خوبی مهار نمی شود این مسأله باعث افزایش بیش از حد قند خون پس از غذا خوردن می شود به خصوص اگر ناگهان مقدار زیادی غذا وارد بدن گردد .
از دیدگاه طب سنتی در افراد دیابتی به علت غلبه گرمی و خشکی در مزاج و گرم بودن کبد و همچنین گرسنگی طولانی مدت در طی روزه داری که خود باعث استیلاء حرارت بر معده شده و بر وضعیت موجود دامن می زند به خصوص اگر ماه رمضان در فصل تابستان که خود زمان غلبه گرمی و خشکی است قرار گرفته باشد هضم غذا به خوبی در بدن افراد عادی صورت نمی گیرد بنابر این اگر بدن ناگهان با ورود مقدار زیادی غذا مواجه شود در هضم آن دچار اشکال خواهد شد به علاوه به دنبال گرسنگی هیجان صفرا در بدن رخ می دهد و مقداری از این صفرا وارد معده میشود و اگر در این حالت مقدار زیادی غذا وارد معده شود صفرای موجود آن را فاسد می سازد
۳ . افراد روزه دار معمولا به دنبال گرسنگی طولانی مدت در هنگام صرف غذا به غذاهای چرب و شیرین مثل زولبیا و بامیه و شربت های غلیظ و غذاهای سرخ کرده تمایل بیشتری دارند، اما مصرف این نوع غذاها به خصوص در زمان افطار و به خصوص در افراد دیابتی برای سلامتی زبان آور است. از دیدگاه طب جدید در افراد دیابتی همان گونه که قبلاً ذکر شد به علت عدم کفایت انسولین در تنظیم قند خون به دنبال مصرف غذاهای فوق احتمال هایپرگلیسمی پس از غذا بالا می رود.
از دیدگاه طب سنتی نیز غذاهای گرم و چرب و شیرین باعث افزایش تولید صفرا در بدن می گردند و این مسأله در بیماران دیابتی که خود با غلبه صفرا مواجه اند مخاطره آمیز است. افراد دیابتی بهتر است از غذاهای سریع الهضم مانند گوشت جوجه مرغ یا جوجه خروس و گوشت برۀ جوان که با زرشك ، سرکه، آبغوره یا آبلیمو چاشنی داده شده باشد استفاده نمایند . اگر قصد استفاده از مواد غذایی شیرین در حد تحمل در وعده افطار را دارند بهتر است از مرباهایی مثل مربای بالنگ و شربت هایی مثل شربت آبلیمو انار و سکنجبین استفاده نمایند . بالنگ لطیف کننده و تصفیه کننده خون از صفرا و مانع ریختن صفرا به معده بوده و در تقویت معده و کبد و تسکین حرارت آنها و برطرف شدن تشنگی نقش دارد . زرشك نیز قاطع صفرا و و مقوی معده و کبد گرم مسکن تشنگی و کاهش دهندۀ حرارت معده و کبد است از این رو برای بیماران دیابتی با غلبه صفرا نافع می باشد. آب لیموی تازه جوشش خون و صفرا را فرومی نشاند و مقوی معده و کبد گرم است . انار ،میخوش مسکن جوشش خون و کاهش دهندۀ حدت صفر است و شربت آن باشکر
مقوی معده می باشد .
سکنجبین نیز بر طرف کننده ، تشنگی مقوی معده و قاطع صفر است (۲۳ از منظر طب جدید انار کاهش دهنده قند خون تنظیم کننده چربی خون و ضد فشار خون بالا در افراد دیابتی است. اثرات ضد دیابتی و کاهش دهنده کلسترول خون در افراد دیابتی در ا مورد لیموترش نیز در مقالات مختلف بیان گردیده است . زرشك هم در مطالعات جدید
اثرات کاهش دهنده قند خون را نشان داده است .
٤. وعده سحری در بیماران دیابتی حتما باید مصرف گردد و زمان مصرف آن باید در دیر ترین زمان ممکن باشد و نیز زمان مصرف و عده افطار باید در زودترین زمان ممکن تنظیم شود تا از
کاهش بیش از حد قند خون جلوگیری شود .
۵ . بیماران دیابتی می بایست در این ماه از هیجانات بیش از حد و به خصوص خشم پرهیز نمایند. زیرا که هیجانات و خشم موجب تحريك صفرا در بدن شده و برای این افراد زیان آور است.
البته دوری از این هیجانات با استفاده از برکات معنوی این ماه به خوبی قابل انجام است.
٦. بیماران دچار دیابت در این ماه باید از ورزش و حرکات سخت و خسته کننده پرهیز نمایند . زیرا این کار باعث مصرف بیش از اندازه گلوکز و ایجاد هایپوگلیسیمی در این افراد می شود . از دیدگاه طب سنتی نیز ورزشهای سخت و شدید حرارت بدن را بیش از حد بالا میبرند که این امر خود برای افراد دیابتی با خطراتی همراه است. اما انجام حرکات ورزشی ملایم و معمول به خصوص در افراد دچار دیابت نوع ۲ در فاصله بین افطار تا سحر قابل قبول است و توصیه می شود . زیرا بی حرکتی و کاهش بیش از حد فعالیت بدنی از ترس افت قند خون نیز خود باعث هایپرگلیسمی می گردد .
۷ .سنجش مرتب قند خون قبل از افطار ۲ ساعت پس از افطار و قبل از سحر با دستگاه گلوکومتر باید انجام گیرد تا در صورت مشاهده تغییرات مغایر با کنترل صحیح قند خون اقدام مقتضی به عمل آید.
۸ .بیماران دیابت در صورت احساس علایمی از قبیل ضعف و بی حالی سر درد و سرگیجه و تعریق و اختلال هوشیاری در طی دورهٔ روزه داری باید بلافاصله قند خون خود را اندازه گرفته و روزۀ خود را افطار نمایند . بهتر است در این مواقع يك قاشق مرباخوری عسل طبیعی زیر زبان بگذارند .
۹ .رعایت بهداشت دهان و دندان در طی این ماه برای تمام افراد به خصوص بیماران دیابتی از اهمیت خاصی برخوردار .است توصیه می شود بیماران دیابتی قبل از شروع ماه رمضان به دندانپزشک مراجعه کرده و از سلامت لثه و دندان های خود اطمینان حاصل نمایند چرا که عفونتهای لثه و دندان به خصوص در این بیماران زمینه ساز بروز مشکلاتی از قبیل نارسایی کلیه اختلال سیستم عصبی و مشکلات قلبی میشود که علاوه بر به خطر انداختن سلامتی امکان ادامه روزه گرفتن را نیز از ایشان سلب می نماید .
